در منطقه‌ی مرکزی شیراز در‌ محله‌ی قدیمی «انوری» باغ - کاخ 80 ساله‌ی «شاپوری» قرار دارد. باغی که از نوروز سال گذشته یکی از نقاط گردشگرپذیر استان فارس محسوب می‌شود.

به گزارش توریست ها، این باغ در قدیم یک ملک خصوصی و مکان زندگی تاجر سرشناس شیرازی «عبدالصاحب شاپوری» بوده که برای استفاده‌ی شخصی او و خانواده‌اش بین سال‌های 1310 تا 1315 با طراحی و اجرای «ابوالقاسم مهندسی» (معمار نامدارشیرازی) ساخته شده است.

کاخ - باغ «شاپوری» مانند دیگر باغ‌های ایرانی در آن زمان، جنبه‌ی کارآیی، پویایی و سود‌دهی داشته است که وجود شمار زیادی درخت میوه مانند نارنج و انار، داشتن این جنبه از عملکرد باغ‌های ایرانی را در آن نمایان می‌کند؛ اما این باغ از این نظر که نشا‌نگر شیوه‌ی زندگی و سبک و سلیقه‌ی یکی از افراد سرشناس در 80 سال پیش است، نیز ارزش دارد.

از بازمانده‌های تاریخی با ارزش باغ، به بنای آن بنا که حدود 80 سال قدمت دارد و حوض میانی باغ به‌شکل یک گل پنج‌پر می‌توان اشاره کرد. دوهزار مترمربع از این باغ که کلا حدود چهارهزار مترمربع مساحت دارد، به بنا و راه‌های باغ و بقیه به پوشش گیاهی اختصاص داده شده است.

 باغ شاپوری نمونه‌ی سبک باغ‌سازی اوایل دوره‌ی پهلوی است که در آن، به‌تدریج اندیشه‌ی باغ‌سازی ایرانی با اندیشه‌های اروپایی درهم آمیخت و سبک باغ‌سازی ایرانی اصیل به‌دست فراموشی سپرده شد.

طرح باغ شاپوری، یک طرح کاملا غیرایرانی است، زیرا برخلاف اصول رایج طراحی تا پیش از این دوره که حوض میانی این محوطه در یک شکل مستطیل هم‌راستا با ورودی باغ و ورودی کاخ مرکزی ساخته می‌شد و در نتیجه، مسیرهای دسترسی به موازات این امتداد در دو طرف حوض به‌وجود می‌آمدند؛ اکنون حوض اصلی به یک گل پنج‌پر تبدیل شده است و ارتباط مبادی ورودی از طریق مسیرهای منحنی اطراف حوض که به‌منظور دسترسی آسان با ماشین طراحی شده‌اند، تغییر کرده‌اند.

در طرح باغ شاپوری، اثری از شکل چهارباغ و تقسیمات مربعی باغ به‌چشم نمی‌خورد. در نتیجه، درخت‌کاری باغ نیز متأثر از طرح چهارباغ نیست. حرکت آب در باغ، در جوی‌های مسیر رسیدن آن به حوض‌های باغ به‌طور کلی دیده نمی‌شود. گشودگی محور دید باغ نیز کاملا متأثراز اندیشه‌های اروپایی است.

درختان میوه مانند نارنج و انار حضوری غالب دارند و در عکس‌های قدیمی، گل سرخ و شمعدانی را می‌توان دید. حضور آب و آب‌نما در میان کرت محل قرارگیری کوشک باغ و اندازه‌ی تقریبی آن شبیه باغ‌های ایرانی است. کوشک باغ در یک‌سوم محور طولی قرار گرفته است. همچنین این باغ مانند باغ‌های ایرانی توسط دیوار محصور شده است و در سردر ورودی آن، حوض آبی قرار دارد که در سایر باغ‌های ایرانی نمونه‌ی آن دیده می‌شود.

این بنا جزو نخستین بناهایی است که با رویکرد آزادانه به معماری در آن سال‌ها طراحی شده است. تا دهه‌ی 70، این کاخ جایگاه سکونت خانواده‌ی شاپوری بود. چند سالی این مجموعه متروکه ماند تا سرانجام در سال 1378 این مجموعه‌ی ارزشمند توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خریده شد و بین سال‌های 1387 تا 1390 به‌سازی این کاخ به‌وسیله‌ی بخش خصوصی انجام و از نوروز 1391 برای بازدید گردشگران و مسافران نوروزی آماده شد.

این فهرست شامل طیف متنوعی از جاذبه های ایران است که از نواحی خاص همچون کویر حاج علیقلی و خلیج گواتر تا پدیده هایی همچون آواز دشتی و مراسم حکومت زنان در یکی از روستاهای فریدن را در بر می گیرد- انتخاب صد جاذبه ممتاز در میان کشورهای توریستی جهان بسیار معمول بوده و نقش مهمی در برند شدن مقاصد گردشگری دارد- مجله جهانگردان همچنین در کنار این فهرست با درج یک فهرست خالی، از خوانندگان خود و ایرانگردان مجرب درخواست کرده است با ارسال فهرست پیشنهادی خود، به تکمیل فهرست صد جاذبه ممتاز ایران کمک کنند- فهرست صد جای ایران که قبل از مرگ باید دید، به انتخاب گروه کارشناسی مجله جهانگردان در پی آمده است: (گردشگری ایران)

دشت اردبیل در دامنه کوه "سبلان" چهار اقلیم مدیترانه‌ای گرم، مدیترانه‌ای معتدل، کوهستانی سرد و معتدل را دارا است که موجب می شود به لحاظ صنعت توریسم امکانات متنوعی را در طول سال دارا باشد.

با وجود اینکه بسیاری از گردشگران این استان را جزو استانهای سردسیر با هشت ماه آب و هوای سرد و تنها چهار ماه آب و هوای گرم و معتدل می شناسند، اما اقلیم های چهارگانه موجب شده تفاوت درجه حرارت هوا در جنوبی ترین و شمالی ترین شهرستانهای این استان قابل توجه بوده و در حالی که در یک شهرستان هوا سرد و ابری است در شهرستان مجاور شهروندان شاهد آب و هوای آفتابی باشند.

این مهم موجب شده است هر یک از شهرستانهای دهگانه این استان قابلیتهای اکوتوریسم ویژه خود را داشته و هریک بتواند در مقطعی از سال پذیرای مهمانان و گردشگران باشد.

"گردنه حیران" دروازه ورود به طبیعت اردبیل

زیبایی گردنه حیران که در نام آن جلوه می کند از جمله طبیعتهای منحصر به فرد گردشگری کجاور استانهای اردبیل و گیلان است که به عقیده کارشناسان می تواند با ارائه خدمات رفاهی و توریستی زیبایی ورودی شهر اردبیل را دو چندان کند.

در حال حاضر تله کابین حیران – فندقلو از جمله امکانات گردشگری قابل توجه این منطقه است که می تواند چشم مسافران نوروزی را به زیبایی این منطقه نوازش کند.

با این وجود به دلیل ضعف کارشناسی در پیاده سازی امکانات رفاهی در این منطقه احداث پیست ماشین سواری، ساخت بی رویه ویلا و تعریض جاده با تخریب قابل توجهی از منابع طبیعی این گردنه همراه بوده است.

از سویی ضعف ساماندهی فروشگاههای بین راهی توزیع عسل موجب شده است عرضه عسل تقلبی در این منطقه از جمله مهمترین مشکلات حوزه عرضه بهداشتی عسل شود.

 "فندقلو" سرزمین بابونه های بهشتی

منطقه نمونه گردشگری فندقلو که به دلیل برخورداری از درختان فندق به این نام خوانده می شود یکی از مهمترین منابع طبیعی گونه های گیاهی از جمله بلوط، بیدمشک، راش، مرز و بابونه است.

با وجود اینکه در حال حاضر ساخت مجتمعهای رفاهی این منطقه را به منطقه مورد توجه گردشگران و طبیعت گردان تبدیل کرده اما توسعه امکانات رفاهی آن از جمله احداث پیست اسکی روی چمن در تابستان، پیست اسکی روی برف در زمستان، اقامتهای ییلاقی و احداث کمپینگهای موقت از جمله قابلیتهای اکوتوریستی این منطقه است.

علاوه بر این با وجود برگزاری جشنواره گلهای بابونه در یک روز از سال با هدف شناساندن و معرفی قابلیت تولید طبیعی این گیاه دارویی کارشناسان طب گیاهی بر این عقیده اند که بخش قابل توجهی از بابونه این منطقه با اتمام فصل رویش بدون استفاده مانده و نمی تواند مورد بهره برداری قرار گیرد که زمینه برنامه ریزی و ارائه طرحهای استفاده بهینه از این گیاه را می طلبد.

"شورابیل" دریاچه ای که چهره خود را تغییر داد

ازدیگر قابلیتهای گردشگری طبیعت اردبیل دریاچه شورابیل واقع در مرکز استان است که در سالهای اخیر به دلیل تغییرات غیر کارشناسی در اقلیم آن شرایط اولیه اقلیمی خود را از دست داده و چهره جدیدی یافته است.

اگر زمانی "گل درمانی" در این دریاچه یکی از معتبر ترین درمانهای بیماری های حرکتی، بیماری های پوستی و درد مفاصل بود در حال حاضر به دلیل شیرین کردن آب دریاچه و اضافه شدن موجودات زنده غیر بومی از جمله ماهیان مختلف وضعیت اقلیمی آن متحول شده است.

با این وجود کارشناسان زیست محیطی معتقدند علاوه بر زمینه های سرمایه گذاری برای ایجاد امکانات رفاهی و گردشگری در اطراف این دریاچه ضروری است اقدامات مناسبی برای بهسازی اقلیم آن صورت گیرد.

نادر سپهبد در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ایجاد مجتمعهای توریستی با پشتوانه مطالعات زیست محیطی می تواند تهدید تخریب طبیعت را برای لذت بردن از آن حداقل سازد.

وی افزود: در حال حاضر سرمایه گذاری برای حفظ و احیای گیاهان آبزی حاشیه دریاچه و ایجاد جزایر مصنوعی برای زادآوری و لانه سازی پرندگان مهاجر از جمله نیازمندی های این منطقه است.

خداحافظی ناگهانی با قزل آلای دریاچه نئور

سپهبد ادامه داد: علاوه بر این ورود ماهی های انگلی و تغییرات جغرافیای دریاچه نئور در 48 کیلومتری اردبیل نیز موجب شده در سالهای اخیر این منطقه وضعیت اقلیمی بحرانی داشته باشد.

وی با یادآوری پرورش گونه بی نظر ماهی قزل آلا در این دریاچه اضافه کرد: در صورتی که اقلیم این دریاچه به شکل اولیه باز گردد می توان امیدوار به پرورش مجدد این ماهی بود.

قابلیت قایقرانی ورزشی با قایقهای غیر موتوری، پاتیناژ و قایقرانی بادی در فصل زمستان و احداث پیست اسب سواری از جمله توانمندی های سرمایه گذاری دریاچه نئور است.

علاوه بر این ایجاد مجتمعهای بازی آبی در ساحل رود ارس در پارس آباد، ایجاد پارک و دهکده های گردشگری در گیلارلو گرمی، توسعه پیست اسکی در اندبیل خلخال و ایجاد پل معلق در گردولی یا خیاو چای مشگین شهر از دیگر قابلیتهای سرمایه گذاری است که مورد غفلت واقع شده است.

زمینه مساعد درآمدزایی با منابع غیر نفتی

کارشناسان اقتصادی معتقدند در حال حاضر تکیه به منابع نفتی و سایر منابعی که رو به اتمام است، بی توجهی به منابع ارزنده درآمد زایی از جمله طبیعت هر اقلیم است.

حمید رضا سلطان پور در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: جغرافیای اردبیل امکان قابل توجهی ایجاد کرده است تا اگر این استان برخوردار از منابع زیر زمینی مانند نفت و گاز نباشد بتواند با بهره گیری از طبیعت خود زمینه های توسعه را فراهم کند.

وی افزود: در حال حاضر صنعت اکوتوریسم یکی از صنایع مطرح و پولساز دنیا است که می تواند به دلیل تفاوت قیمت نرخ ارز کشورهای دیگر با ایران به یکی از صنایع پر سود تبدیل شود.

تاکیدات این کارشناس در حالی است که بسیاری از پروژه های توسعه اکوتوریسم اردبیل نه تنها به خروجی  قابل توجهی در درآمد دست نیافته بلکه به دلیل ضعفهای کارشناسی تخریب قابل توجهی را نیز به  طبیعت منطقه هدف خود وارد کرده است.

در این میان زمینه های استفاده بهینه از طبیعت در کشورهای پیشرفته موجب پیشی گرفتن آنها از کشوری شده است که ذخایر طبیعی آن در جهان مثال زدنی است.

با این وجود، ورود بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این حوزه به همراه مطالعات زیست محیطی و برنامه ریزی های مدون می تواند گنجینه های طبیعی استان اردبیل را به رخ جهانیان بکشاند.

جاذبه های فرهنگی، تاریخی، طبیعی، کشاورزی، صنعتی و ... این استان تا حدی ناشناخته اند که حتی خود البرز نشینان نیز از وجود آنها بی خبرند!

کوچکتر که بودیم گاهی اوقات با خانواده هایمان برای تفریح به جاده چالوس می رفتیم.آنروزها هنوز اینطور نبود که حاشیه رودخانه همه جا حصار کشی و ملک شخصی شده باشد و برای کمی استراحت و نشستن کنار آب هم از مردم ورودی بگیرند.

یادم می آید در طول مسیر مدام از پدرم می پرسیدیم "پس کی می رسیم؟" وقتی می گفت: "کرج را رد کردیم، دیگر چیزی نمانده" مطمئن می شدیم که داریم به مقصد نزدیک می شویم. سالها از آنروزها می گذرد وحالا هر وقت از کرج عبور می کنیم خاطرات زیبای کودکیمان برایمان زنده می شود. حالا کرج مرکز سی و یکمین استان کشور شده است و هنوز هم  مثل سابق درتمام طول سال با صبر و حوصله مسافرین زیادی را به سایر استان ها بدرقه می کند.

مسافرینی که البرز را فقط به چشم یک استان عبوری می بینند و به سرعت با آن خداحافظی کرده و راهی شهرهای دیگر می شوند، بدون اینکه حتی لبخندی به آن بزنند.

اما چرا استان البرز بیشتر نقش یک استان عبوری را به خود گرفته است تا یک مقصد گردشگری؟ آیا جاذبه های گردشگری و توریستی آن به حدی نیست که بتواند علاقه مندان سیر وسفر را به خود جذب کند یا علت را باید درعوامل دیگری جستجو کرد؟ چراجاذبه های فرهنگی، تاریخی، طبیعی، کشاورزی، صنعتی و ... این استان آنقدر ناشناخته اند که حتی خود البرز نشینان نیز از وجود آنها بی خبرند؟!

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر نوروزی استان البرز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: دامنه سلسله جبال البرز از دیرباز به دلیل آب و هوای مناسب، رودخانه های جاری و پناهگاه های مطمئن، همیشه محل استقرار و سکونت گاه های موقتی و دائمی اقوام و گروه های مختلف بوده است.

احد شریفی افزود: طبق منابع و اسناد تاریخی و مطالعات باستان شناسی آثاری همچون محوطه ها، تپه های باستانی و ابنیه های تاریخی در مناطق کرج، طالقان، ساوجبلاغ و نظر آباد همگی بیانگر و معرف آن است که در ادوار گذشته این منطقه از فرهنگ غنی پیش از تاریخ برخوردار بوده است.

وی ادامه داد: زیبایی های ناشناخته با طبیعتی حیرت انگیز، وجود رودخانه های آب شیرین البرز، مانند رودخانه کرج، شاهرود، کردان و چشمه سارهای بسیار زیبا، غارهای طبیعی، آبشارهای مرتفع، کوه های بلند، درختان کهنسال، پوشش گیاهی و جانوری متنوع، آب های معدنی با خواص درمانی، این استان را به یکی از زیباترین استان های گردشگری کشور از لحاظ وجود پدیده های طبیعی تبدیل کرده است.

دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر نوروزی استان البرز گفت: وجود جاذبه های گردشگری همچون، منظر طبیعی، تاریخی محور کرج، چالوس به عنوان "چهارمین جاده زیبای گردشگری در جهان" در این استان، هوای مطبوع و لطیف، چشم اندازهای بدیع و فضای مناسب روستاهای کوهستانی البرز، هرساله پذیرای مهمانان، مسافران نوروزی داخلی و خارجی است.

شریفی افزود: برای بیشترمعرفی کردن استان البرز، قابلیت ها و ظرفیت های ناشناخته و یا کمتر شناخته شده آن، حضور پررنگ و اطلاع رسانی مستمر رسانه ها نقش موثری دارد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز از برگزاری تورهای ویژه اصحاب رسانه در آینده نزدیک خبر داد و اظهار داشت: به منظور آشنایی عموم با مناطق توریستی البرز برگزاری این تورها برای اصحاب رسانه باعث تسریع در شناسایی بهتر جاذبه های استان خواهد شد.

وی اظهار داشت: قصد داریم تورهایی نیز ویژه مدیران دستگاه های اجرایی برگزار کنیم تا این عزیزان از نزدیک با جاذبه ها،ظرفیت ها،مسائل و مشکلات صنعت گردشگری استان آشنا شوند تا بتوانیم با تعامل بهتر با سایر نهادها و ارگانها گام های بلندی در رونق اقتصاد استان برداریم.

دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر نوروزی استان البرزافزود: برای معرفی نقاط دیدنی استان اقدام به تهیه اقلام فرهنگی کرده ایم و در ایام نوروز که این استان میزبان مسافران زیادی است تعداد 50 هزار جلد از کتابهای معرفی استان و شهرستان های آن توزیع می شود.

شریفی تصریح کرد: به منظور ارائه خدمات بهتر به مسافرین و گردشگران، سیاست اقتصادی سال 91 عدم افزایش نرخ تاسیسات اقامتی و پذیرایی است و استفاده کنندگان واحد های اقامتی استان در ایام نوروز ازتخفیف 40 درصدی برخوردار می شوند.

وی از تهیه نقشه گردشگری با همکاری مشترک اداره GIS شهرداری خبر داد و گفت: سامانه پیام کوتاه 10004141 و وب سایت اداره کل به آدرس WWW.ALBORZCHTO.COM  پل ارتباطی این اداره با عموم است.

سنگینی سایه تهران بر البرز

جانشین دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر استان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: با توجه به اینکه استان البرز یک استان نوپاست و تا مدتی پیش از این، زیر نظرپایتخت بود، اعتبارات و هزینه های مربوط به اقدامات و تبلیغاتی که برای احداث، توسعه ومعرفی جاذبه های تاریخی و گردشگری آن اختصاص می یافت به حدی نبود

وی ادامه داد: بحمد الله با استان شدن البرز تمام مسئولان قصد و همت مضاعفی نشان داده اند تا عقب افتادگی های گذشته را هرچه زودتر جبران کنیم.

وی ادامه داد: البته باید توجه داشت که رسیدن به حدود استاندارد در این زمینه یک فرآیند زمانبر است که با تعریف اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت کارشناسی شده و اجرای بموقع آنها، انشاالله در آینده نزدیک شاهد آن خواهیم بود که البرز از یک استان عبوری به یک مقصد گردشگری پر مخاطب تبدیل شود.

وی گفت: در وهله اول برای حل مسائل پیش رو باید بدانیم که در صنعت گردشگری البرز در حال حاضر کجا هستیم، به کجا می رویم و به چه وسیله ای می رویم. برنامه ها و کارهای بسیار خوبی نیز در همین مدت کوتاه انجام شده و یقینا چشم انداز بسیارروشنی در انتظار البرز است.

رسانه ها در صنعت گردشگری البرز نارسانا هستند

جانشین دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر استان البرز اظهار داشت: امروزه نقش رسانه های دیداری در معرفی جاذبه های گردشگری بسیار حایز اهمیت است.

وی ادامه داد: با بهره گیری از امکانات این رسانه ها می توان اثر بخشی تبلیغات را به میزان قابل ملاحظه ای بالا برد.

وی گفت: بدیهی است که فعال شدن شبکه سیمای استانی در زمینه های مختلف بویژه گردشگری می تواند کمک شایانی باشد، با در اختیار داشتن این امکان و تولید برنامه های توریستی فرصت بسیار خوبی برای فعالیت های موثرتر و بیشتردر اختیار خواهیم داشت.

توسعه ظرفیت های گردشگری البرز همکاری تنگاتنگ همه نهادها را می طلبد

جانشین دبیر ستاد دائمی تسهیلات سفر استان گفت: برای به فعلیت رساندن ظرفیت های بالقوه گردشگری استان و توسعه قابلیت های فراوان آن باید الویت ها را بشناسیم.

وی ادامه داد: مرحله اول ایجاد زیر ساخت های مناسب برای راه اندازی فعالیت های مربوط به این صنعت است به دلیل اینکه تا این زیرساخت ها آماده نشوند، بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایه گذاری در این مقوله را از خود نشان نخواهد داد.

 آموزش مهمترین اولویت در مقوله گردشگری است

در مباحث مربوط به گردشگری و جذب و علاقه مند کردن افراد به این مقوله ، آموزش نیروی انسانی درگیر با این مساله نقش به سزایی دارد.

از آن جایی که ارائه خدمات به گردشگران مستلزم همکاری تنگاتنگ نهادها و بخش های زیادی است، لذا پرداختن مستمر به آموزش و به روز کردن پرسنل در این زمینه یکی از اولویت های بالای مدیران و مسئولان دستگاه های اجرایی مرتبط با گردشگران است.

آموزش های مربوط به گردشگری را باید از سنین پایین آغاز کرد تا کودکان با نحوه بازدیدهای درست از میراث تاریخی،فرهنگی و طبیعی کشور آشنا شوند و نسبت به حفظ آنها احساس تعهد و مسئولیت کنند.

این موضوع باید در آموزش و پرورش و کتاب های درسی به صورت هوشمندانه ای وارد تا در افراد جامعه درونی شود. بسیاری از خانواده های ما، هنوز فقط نسبت به خانه و محدوده شخصی زندگی خود احساس مسئولیت می کنند و تعهد شان نسبت به حفظ فضاهای عمومی مانند پارک ها، جنگل ها، جاده ها و اماکن تاریخی و طبیعی بسیار پایین است.

کودکان ریختن زباله در محیط های عمومی را از بزرگ ترهای خود یاد می گیرند، اگر در جامعه با پدیده وندالیسم و تخریب آثاری که با صرف هزینه و زمان زیادی خلق شده اند مواجه می شویم، علت را باید در آموزش های غلط و یا عدم این آموزش ها جستجو کرد و در مسائل مربوط به گردشگری و گردشگران نیز با این مقوله بسیار درگیر هستیم.

یکی از موارد مهمی که باید در مورد گردشگران رعایت شود حفظ شان و رفتار محترمانه با آن ها است.

نیروهای شاغل در اماکن پذیرایی، اقامتی و توریستی باید از قبل نحوه صحیح رفتار و ارائه خدمات به گردشگران را بخوبی آموزش ببینند.

نباید از این مساله سرسری و سطحی گذشت، چرا که رعایت و یا عدم رعایت آن در کوتاه مدت دارای اثرات مشهود است!سرشت بشر به گونه ای است که به احترام و مورد توجه واقع شدن عکس العمل مثبت نشان می دهد.

رعایت اصول رفتار صحیح باعث می شود گردشگران با خاطره خوبی که از البرزبرای خود و خانواده شان بجامی ماند، به عاملی موثر برای تبلیغ مثبت و جذب افراد دیگر برای سفر به استان ما تبدیل شوند، به دلیل اینکه یکی از قویترین و کاراترین شیوه های تبلیغ و بازاریابی، تبلیغ دهانی و چهره به چهره است.

در این خصوص تمام ارگان هایی که به نحوی به ارائه خدمات به گردشگران مبادرت می ورزند باید برای آموزشهای تخصصی پرسنل خود اهمیت قایل شوند به عنوان مثال فعالیت واحدهای اقامتی و پذیرایی باید با رعایت استانداردهای مربوط صورت گیرد.

رعایت مسائل مربوط به رفتار کارکنان موسسات خدماتی و بهداشتی ، فضاهای عمومی مناسب، نرخ خدمات و ... تاثیر بسیار زیادی در جذب گردشگران و تبلیغات آتی توسط آن ها خواهد داشت.

از لحاظ علمی هر گردشگری که با رضایت خاطر از یک محیط توریستی خارج شود باعث جذب 1 تا 5 نفر دیگر خواهد شد اما همین گردشگر اگر با خاطره بد و ناراضی از آن محیط خارج شود، باعث تبلیغات منفی در بین 8 تا 11 نفر می شود.

نحوه ارائه خدمات انتظامی و امنیتی ، بهداشتی و درمانی، راه و ترابری ، حمل و نقل، امداد و نجات ، نظارت و بازرسی ، اسکان و اقامت و پذیرایی ، تبلیغات و راهنمایی مسافران و گردشگران و خدمات پشتیبانی و ... تعیین کننده حضور دوباره و تبلیغات مثبت یا منفی گردشگرانی است که به البرز سفر می کنند.

به عنوان مثال، نوع برخورد و رفتار پرسنل نیروهای انتظامی و نظارتی در محیط های گردشگری اگر توام با رعایت اصول حرفه ای این مقوله نباشد، نه تنها باعث جذب گردشگران نخواهد شد بلکه برعکس دافعه نیز ایجاد خواهد کرد و خود یک عامل تبلیغی منفی می شود.

خدمتگزاران نیروهای انتظامی و نظارتی باید توجه داشته باشند که حتی در صورت مشاهده برخی موارد، در محیط های گردشگری باید طوری با متخلفان رفتار کنند که موجب ایجاد حس منفی در سایر افراد نشوند. در این محیط ها حتی الامکان باید از برخوردهای خشونت آمیز و استرس زا خودداری شود تا موجب به هم خوردن آرامش روانی خانواده هایی که برای استراحت و تفریح به این فضاها آمده اند نشوند.

ترافیک بلای جان گردشکران

استان البرز دارای جمعیتی حدود 2.5 میلیون نفر است. شهر کرج سومین شهر پرجمعیت ایران بعد از تهران و مشهد به شمار می آید، در بحث مربوط به راه ها و ترابری نیز باید تسهیلات به گونه ای فراهم شود تا سفرهای مسافرین و گردشگران به سهولت انجام شود.

یکی از مواردی که باعث کم رنگ شدن و پایین آمدن آمار گردشگران در یک منطقه می شود این است که آن منطقه همیشه دچار معظل ترافیک باشد.

هیچ فردی حاضر نیست زمانی را که برای استراحت ، تفریح و تمدد اعصاب خود و خانواده اش اختصاص داده است، در ترافیک های سنگین و شلوغ به هدر دهد، با توجه به این که از 5 محور پر تردد کشور 4 محور آن در استان البرز واقع شده است، توجه بیش از پیش مسئولین راه و ترافیک شهری به این مساله در جذب گردشگران نقش حیاتی ایفا می کند.

در مقوله بهداشت و درمان نیز ما با شرایط مشابهی روبرو هستیم،اگر خدای ناکرده حادثه ای برای یکی از گردشگران اتفاق بیافتد، در اینجا  نحوه ارائه خدمات پزشکی و درمانی و نوع رفتار نیروهای امدادی است که تعیین کننده حضور یا عدم حضور دوباره گردشگران در البرز خواهد بود.

در مجموع همان طور که پیش از این نیز اشاره شد، گردشگری موضوعی نیست که فقط به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مربوط باشد.

اگر می خواهیم به اقتصاد متکی به نفت پایان دهیم و مانند برخی از کشورها صنعت گردشگری را به یکی از صنایع اول کشورمان تبدیل کنیم، باید این مساله جزو اولویت ها و اهداف همه دستگاه های کشور قرار گیرد و این امر محقق نمی شود مگر با همت مضاعف و همکاری تنگاتنگ همه ارگان ها و مدیران آن ها.

در این خصوص در وهله اول باید در زمینه های مختلف عملکرد بهترین رقیب هایمان را دردنیا، با در نظر گرفتن شرایط خاص فرهنگی و اقلیمی کشورمان معیار عملکرد خود قرار دهیم و در مرحله بعد به این فکر کنیم که با توجه به داشته های ارزشمند و منحصر به فردمان چگونه می توانیم گوی سبقت را از آنها ببریم! بدیهی است که با میراث غنی که در این حوزه در اختیار داریم، بهترین صنعتی که می تواند جایگزین نفت شود، گردشگری است.

با توجه به مرزی بودن و زندگی اقوام و ادیان مختلف در روستاهای آذربایجان غربی و وجود بناهای تاریخی و طبیعت بکر در اطراف آنها، این مکانها به نماد سنتها و آداب و رسوم محلی تبدیل شده و جاذبه های بی نظیری در انتظار حضور علاقه مندان به طبیعت گردی در طول ایام نوروز هستند.

تپه حسنلو، تپه های باستانی ربط، آبشار شلماش، کاخ باغچه جوق، بناهای جهانی قره کلیسا و تخت سلیمان، کاخ بسطام، دریاچه مارمیشو، پیست اسکی خوشاکو، روستای پردانان پیرانشهر، جزایر و روستاهای اطراف دریاچه ارومیه، باغ های بزرگ سیب و انگورو در کنار وجود اقوام مختلف با فرهنگ، گویش و پوشش های مخصوص گوشه ای از پتانسیلهای بالقوه حوزه گردشگری روستایی آذربایجان غربی بشمار می روند.

برای نشان دادن اهمیت موضوع گردشگری روستایی همین بس که ایکوموس در راستای شعار حفظ تنوع زیستی یونسکو، میراث کشاورزی را مورد توجه ویژه قرار داده و در این راستا بانک جهانی در حمایت از توریسم روستایی در کشور جامائیکا سرمایه گذاری کرده، این در حالی است که احیا و توسعه زیرساختهای گردشگری، توسعه و بهبود مسیرهای دسترسی به مناطق تفرجگاهی، زیبا سازی جاده بین روستایی در کنار رودخانه و خدمات رسانی به روستاهای کنار جاده در مسیر حرکت گردشگران منجر به معرفی به سنتها و آداب رسوم مردم می شود.

فرآوری بیدمشک و سمنو پزون در روستاهای آذربایجان غربی

در این فصل از سال که بیدمشک های بهاری بر روی شاخه های درختان می درخشند، زنان روستایی در مناطق مختلف آذربایجان غربی با استفاده از وسایل و ابزار آلات سنتی که به نی قازان در زبان ترکی معروف است، اقدام به عرق گیری از این گیاه با ارزش می کنند، در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا برای پذیرایی از میهمانان نوروزی، عرق بیدمشک، در رفع کم خونی، ناراحتی های قلبی و عروقی، تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی مورد استفاده قرار گرفته و نقل سوغات ارومیه نیز با استفاده از این عرق معطر تهیه می شود.

آذربایجان غربی یکی از قطب های اصلی پرورش خوشه های طلایی گندم هر ساله با نزدیک شدن عید و بهار شاهد پخت سمنو برای استفاده در سفره های هفت سین و مصرف خوراکی بوده که بانوان با خیس، له کرد و مخلوط کردن آب گندمها با آرد سمنو مورد نیاز مردم مناطق شهری را تهیه می کنند.

ایجاد مکانهایی برای برپایی چادرها و همچنین ایجاد پارکهای روستایی در راستای ارتقا امنیت جانی و مالی گردشگران، زمینه سازی جهت جذب سرمایه گذاری ها برای تاسیسات گردشگری در روستاها، سود آوری خدمات و فعالیتهای گردشگری برای جمعیت میزبان از جمله راهکارهای ارائه شده از سوی کارشناسان گردشگری برای توسعه توریسم روستایی ست.

اما در کنار آثار تاریخی و طبیعی موجود در روستاها، آداب و رسوم، آشپزی محلی، صنایع دستی و به طور عمده فرهنگ و سنن مردم نقش عمده ‌ای در جذب گردشگر دارند که این پتانسیل به دلیل عدم اطلاع رسانی و ناتوانی از ایجاد ارتباط افراد بومی با گردشگران داخلی و خارجی و نداشتن اطلاعات کافی تاریخی و باستانی ساکنان روستایی در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته است.

آذربایجان غربی 13 روستای هدف گردشگری دارد که مقرر بود بالغ بر 30 روستای دیگر نیز به سازمان معرفی شوند، از این تعداد، 12 روستا از ارومیه، 13 روستا از اشنویه، 4 روستا از بوکان، 4 روستا از  پلدشت، 3 روستا از  پیرانشهر، 12 روستا از تکاب، 4 روستا از چالدران، 4 روستا از چایپاره، 37 روستا از خوی، 5 روستا از سلماس، 8 روستا از شاهین دژ، 6 روستا از  شوط، 4 روستا از ماکو، 3 روستا از مهاباد، 6 روستا از میاندوآب و 11 روستا از نقده معرفی شده اند.

برخی از روستاهای گردشگری آذربایجان غربی

روستای سوله دوکل در بخش سیلوانا با آبشار و طبیعت بکر، روستای بند ارومیه با خانه های پلکانی و طبیعت بکر در دل طبیعت،  روستای سهولان، بخش مرکزی مهاباد، دارای غار آبی تاریخی، روستای احمد آباد تکاب، بخش تخت سلیمان، همجوار کوه زندان، آب گرم احمد آباد و محوطه تخت سلیمان، روستای شلماش، بخش مرکزی سردشت، دارای آبشار شلماش و چشم اندازهای زیبا و روستای حسنلو، بخش محمدیار نقده، همجوار تپه باستانی و سد مخزنی حسنلو نمونه کوچکی از روستاهای گردشگری آذربایجان غربی هستند.

در استان کرمانشاه هزاران اثر باستانی و جاذبه گردشگری وجود دارد و وجود یادمان‌های دوران دفاع مقدس در این استان بر رونق و زیبایی آن افزوده است.

آب ‌و ‌هوای چهار فصل این استان در کنار صنایع‌دستی و سوغات مختلف مردم این دیار سبب شده هر ساله گردشگران بسیار زیادی از سراسر ایران و حتی جهان به این استان بیایند و البته میهمان‌نوازی کرمانشاهیان از دیرباز، زبانزد خاص و عام بوده است.

امسال نیز مانند هر سال گردشگران بسیاری برای دیدن مناطق دیدنی و آثار باستانی استان کرمانشاه، به این استان سفر کرده‌اند.

منطقه گردشگری پیران

آبشار پیران

منطقه گردشگری پیران

کوه‌های دالاهو

ریجاب

سرپل‌ذهاب

محوطه تاریخی طاقبستان که در حال ساماندهی است و چهره‌ای متفاوت به‌خود گرفته، توسط تعداد زیادی از مسافران نوروزی مورد بازدید قرار گرفته است.

گردشگران بسیاری از سراسر ایران اسلامی برای دیدن این محوطه تاریخی به کرمانشاه سفر کرده‌اند و برخی از مسافرانی که سال‌های قبل نیز از این منطقه دیدن کرده‌اند، از دیدن چهره جدید طاقبستان تعجب می‌کنند.

در این میان برخی از گردشگران، از دیدن این گنجینه تاریخی ارزشمند ابراز رضایت می‌کنند و برخی دیگر از تغییر چهره آن انتقاد دارند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در حاشیه بازدید از محوطه تاریخی طاقبستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در کرمانشاه اظهار داشت: این محوطه در ایام نوروز برای بازدید میهمانان نوروزی، همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 12 شب باز است.

جلیل رحیمی با بیان اینکه غرفه فروش محصولات صنایع دستی کرمانشاه در این محوطه در نظر گرفته شده، ادامه داد: به گردشگران نقشه راهنما ارائه می‌شود و توضیحات تاریخی در نزدیک کتیبه طاقبستان به‌صورت صوتی برای آشنایی بیشتر هم‌وطنان عزیز پخش می‌شود.

به گفته رحیمی، تلاش مسئولان برای ارائه خدمات مطلوب به مردم در اماکن مختلف تاریخی و گردشگری در ایام مختلف سال، به‌ویژه نوروز بی‌وقفه بوده است.

دریاچه برم الوان

تنگ ماغر

وجود باغات، چشمه‌های آب شیرین، اردوگاه تفریحی ایجاد شده و درختان منحصر به فرد سرو باعث شده گردشگران زیادی در تمام فصول سال در این مکان بیتوته کنند.

نقش برجسته تنگ سروک

این آثار از جمله نقش برجسته‌های مهم ایران بوده است که در هفت کیلومتری شمال شهر لیکک واقع شده است.

عرصه آثار فرهنگی در این تنگه قریب به 800 هکتار می‌باشد که شاخص‌ترین آن‌ها تعداد پنج نقش برجسته از دوران اشکانی والیمایی همراه با 14 استودان و دو کیلومتر جاده سنگ فرش است که در لا به لای انبوه جنگل‌های سرو و بلوط خودنمایی می‌کنند.

سیاحان و باستان‌شناسان معروفی از جمله اشتاین، بارن دوبد، گریشمین و تعداد زیادی از مؤلفین و باستان‌شناسان ایرانی از آن دیدن کرده‌اند.

اینجا تبریز است، گذرگاهِ تاریخ پرفراز و نشیب سرزمینی که همواره بلندای کوه‌هایش، آبی‌ آسمانش، طراوت دشتهایش، برکتِ درختانش، گوهرهای خفته در نگاهش و سرانگشتان کیمیاسازِ مردمانش مورد توجه و حتی حسادت بوده است.

هنوز در کوچه‌های این شهر که راه می‌روی، از چرنداب و امیرخیز و مارالان گرفته تا دامنه‌های عینالی و سرخیِ بی‌پایانِ سرخاب، صدای سم بر زمین کوفتنِ مرکب دلاورانی می‌پیچد که جان را توشه ساختند و در راه آزادی سینه را سپرِ سرب داغ ساختند.

هنوز لابلای حافظه تصاویرِ تبریز، گرمایِ وجودِ شمس، اسلیمی‌های روییده بر خاطره کمال‌الدین بهزاد، قطارِ فشنگِ باقرخان، گل ارکیده خفته در دستان ستارخان، عینکِ گرد ثقة‌الاسلام، هزارتوهای خانه علی موسیو، شیهه اسب سرکش امیرنظام گروسی، گره روسریِ پروین، قلم‌نی و دوات شهریار، لبخندِ آرامِ آقا مهدی باکری، صدای خنده‌های پیچیده در مدرسه‌های غلامرضا مردانی‌آذر و ده‌ها تصویرِ باشکوه و به یادماندنی دیگر خودنمایی می‌کنند.

این دیار اما از فراز ِتمام قله‌ها به حرمت، و از نشیبِ تمام گودال‌ها به قدرت، عبور کرده و امروز با چهره‌ای که هنوز از اصالتش خبر می‌دهد، به آینده‌ای می‌نگرد که با دستان و دل‌های به هم پیوسته فرزندانش ساخته می‌شود.

تبریز یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران و مهم ترین منطقه استان آذربایجان‌شرقی است. مجموعه آثار تاریخی و نشانه‌های باستان شناختی که از محل های مختلف این شهرستان در نتیجه حفاری‌های متعدد به دست آمده؛ دلالت بر دیرینه‌گی و قدمت تاریخی این منطقه دارد. مردم تبریز به تدین، دلاوری، ‌آزادی خواهی و بیش از همه به صراحت بیان در عین برخورداری از روحی مهربان شهره‌اند. تبریز؛ مامن عرفا و شعرا، خاستگاه فضل و هنر و سرزمین اولین هاست. اولین مدرسه، اولین چاپ خانه، اولین تئاتر، اولین نشریه، و… در این منطقه وجود داشته است.

اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و... در تبریز بوده‌اند و به‌همین علت، تبریز شهر اولین‌ها نامیده می‌شود.

اولین چاپخانه در سال 1227 توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس شد.

برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه شد که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر، شارل دوازدهم، اسکندر کبیر

   اولین رمان ایران به نام ((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.

اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.

اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگر در سال 1312 در تبریز تاسیس شد

اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن (توسط برادرن لومیر)، در تبریز با نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید

اولین نمایشنامه و تئاتر در تبریز به سال 1261 شکل گرفت.

اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.

اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای 1309-1311 بهترین گل زن باشگاه‌های این کشور بود و در فینال جام باشگاه‌های بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.

در زمینه پزشکی:

نخستین طبیب محصل فرنگ

نخستین کتاب‌های پزشکی

نخستین آبله‌کوبی

نخستین دانشکده پرستاری مامائی

نخستین دندان‌های مصنوعی

اولین عمل قلب باز

پیوند قلب برروی سگ‌ها

و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال 1347در تبریز به انجام رسید

اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود.

اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد.

اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد

اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود

اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های این شهر اولین‌ها بود.

اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود.

اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید.

اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است

اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید.

اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبار باغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت و اولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.

اولین پایگاه لرزه نگاری در تبریز (شهر زلزله خیز) بنا گذاشته شد.

چاپ و چاپخانه

در مورد اینکه چه کسی ابتدا چاپخانه را در ایران دایر کرد اختلاف است اما اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز دایر شد. اولین کتاب منتشرشده توسط این چاپخانه رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود. این چاپخانه در سال 1245تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این دلیل آن را باسمه‌خانه، بصمه‌خانه، مطبعه، دارالطباعه و دارالطبع می‌نامیدند.

بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌های ایران به نام «روزنامه ملتی» نیز در تبریز منتشر شد که خبری از آن در شماره‌های سال 1275هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده می‌شود.

راجع‌به محل چاپ اولین قرآن در ایران اختلاف نظر وجود دارد. به‌عقیده برخی از مورخین در اواسط سال‌های 1199هجری شمسی قرآنی توسط میرزاحسین خطاطی شده و توسط میرزا اسدالّله لیتوگرافی (چاپ سنگی) شد، در حالی که کمی قبل از آن میرزا عبدالوهاب به سال 1195/1196هجری شمسی قرآنی را چاپ کرده بود. گزارش تاریخی دیگر حاکی از آن است که از بین چاپ‌های قرآن که با استفاده از روش لیتوگرافی انجام شده‌اند، اولین در سال 1212هجری شمسی در تبریز انجام شد.

کتابخانه

کتابخانهٔ عمومی تربیت، نخستین کتابخانهٔ دولتی ایران است که در سال 1300 به همت محمدعلی تربیت در شهر تبریز ایجاد شد. این کتابخانه در ابتدا «کتابخانه و قرائتخانهٔ عمومی معارف» نامیده می‌شد که بعدها به احترام بنیانگذار آن، تربیت نامیده‌شد. در سال 1335به علت کمبود فضای مطالعه، کتابخانهٔ ملی تبریز تأسیس شد که نسخه‌های خطی کتابخانهٔ تربیت پس از انقلاب به آن منتقل شده‌است. همچنین وقف‌نامه ربع رشیدی که اولین اثر ثبت‌شدهٔ ایران در حافظهٔ جهانی است، در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

سینما

اولین سینمای عمومی ایران، به نام سینما سولی (خورشید) در سال 1279 در سالن نسبتاً بزرگی در طبقه دوم آموزشگاه کاتولیک فرانسوی در جنب کلیسای کاتولیک‌ها توسط آنان در تبریز تأسیس شد. تاسیس نخستین سالن سینمای عمومی تهران توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی در سال 1284به چهار سال بعد مربوط است.

مدرسه

نخستین مدرسه تحصیلات ابتدایی به شیوه نوین در ایران توسط میرزا حسن رشدیه در ششگلان تبریز بنیاد نهاده شد.

میرزا حسن رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا روش آموزش در دبستان‌ها را بررسی کرد پس از آن عازم استانبول شد آنگاه به مصر سفر کرد و پس از بازگشت به تبریز دبستانی به شیوهٔ آنها تاسیس کرد.

مدرسه مموریال نیز از مدارس قدیم شهر تبریز است که توسط آمریکایی‌ها اداره می‌شد.

کودکستان و مدرسه کر و لال‌ها

نخستین کودکستان و نخستین مدرسه کر و لال‌های ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچه‌بان ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان «باغچه اطفال» دایر کرد و به این دلیل خود را باغچه‌بان نامید.صمد سرداری‌نیا در کتاب «مشاهیر آذربایجان» در شرح زندگانی جبار باغچه‌بان می‌نویسد:

مدرسه کر و لال‌ها را جبار باغچه‌بان در سال 1303با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رییس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.

جبار باغچه‌بان اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. او از سال 1307خورشیدی علیرغم دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خود می‌کشید آغاز کرد. یکی از کتاب‌های وی با عنوان «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.

ادبیات نوین

میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به «طالبوف» بنیانگذار انشای جدید نامیده شده‌است. وی با کنار گذاشتن نوشتار ثقیل آن زمان، مطالب خود را با زبانی ساده و بی تکلف نشر داد و بدین ترتیب تأثیر زیادی بر متون فارسی گذاشت. وی به همراه میرزا زین‌العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر نخستین کسان بودند که تحول شگرفی را موجب شدند.

میرزا فتحعلی آخوندزاده بنیانگذار نمایشنامه‌نویسی ایران محسوب می‌شود. آخوندزاده نخستین ایرانی‌الاصلی بود که نمایشنامه‌نویسی را آغاز کرد. وی به دلیل اقامت در تفلیس از طریق سنت تئاتری آنجا با جهان تئاتر آشنا شده و آن را بهترین وسیله برای ترویج افکار نو یافته بود. آخوندزاده با شیوه‌ای متاثر از مولیر، پنج نمایشنامه به زبان ترکی نوشت. همچنین وی با نوشتن نخستین رمان ایرانی با عنوان ستارگان فریب خورده - حکایت یوسف شاه سراج در سال 1857 میلادی پیشکسوت نویسندگان این رشته ادبی نیز به شمار می‌آید.

همچنین میرزا آقا تبریزی اولین نمایش‌نامه‌نویس ایرانی است که نمایش‌نامه‌های فارسی نگاشته‌است.

پول کاغذی

در سال 693هجری قمری در دوره گیخاتوخان مغول اولین پول کاغذی به نام چاو در تبریز چاپ شد. اما مردم آن را نپذیرفتند و پس از مدتی چاپ آن متوقف شد.

سکه ماشینی

از سال 1298هجری قمری ضرابخانه ماشینی به طور رسمی در ایران برقرار و تمام ضرابخانه‌های شهرهای معتبر برچیده شد. فکر ایجاد چنین ضرابخانه، سال‌ها قبل از این تاریخ، یعنی به سال 1222هجری قمری در زمان ولیعهدی عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسکوک رسمی یا چرخی گردیده ولی به علت گرانی هزینه در حدود 200قطعه سکه سیمین تهیه و ضرابخانه تعطیل شد.

اتاق تجارت

نخستین اتاق بازرگانی ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شده‌است. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال 1285هجری خورشیدی بر می‌گردد و اولین اتاق تجارت در سطح کشور بوده‌است. اتاق تجارت تهران بعد از اتاق تجارت تبریز بنیاد یافته‌است.

شهربانی

اولین نظمیه یا شهربانی به مفهوم امروزی توسط انجمن ایالتی آذربایجان در سال 1325هجری قمری در تبریز به وجود آمد. اجلال‌الملک که نماینده انجمن ایالتی آذربایجان بود به سمت نخستین رییس شهربانی انتخاب شد. از جمله کارهای این سازمان انتشار نشریه‌ای بود که به نام«نظمیه تبریز» منتشر شد.

کاخ شهرداری تبریز

شهرداری تبریز نخستین شهرداری - یا به اصطلاح آن روز، بلدیه - ایران بود که در سال 1287بنیاد یافت و قاسم خان والی تحصیل کرده دانشگاه سن سیر (saint cyr) فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.

تلفن

اولین مرکز تلفن ایران در سال 1280به همت قاسم خان والی در تبریز ساخته شد که وی چند سال بعد به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.

برق

قاسم خان والی در سال 1281، امتیاز اولین کارخانه برق ایران را برای احداث در تبریز به‌دست آورد. وی در ابتدا توانست اطراف خیابان مجیدی (مجدالملک) را روشن نماید.

کارت اعتباری اتوبوس شهری

اولین شهری در ایران است که اتوبوس‌های شهری آن از کارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های کاغذی استفاده می‌کنند.

کارت هوشمند مسابقات فوتبال

اولین شهری در ایران است که برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط کاغذی، از کارت هوشمند غیر تماسی استفاده می شود.

آتش‌نشانی

تبریز نخستین شهر ایران است که دارای آتش‌نشانی است. اولین آتش‌نشانی در تبریز در سال 1221هجری شمسی هنگامی که نیروهای روسی در تبریز مستقر بودند، ساخته شد. این شهر در حال حاضر دارای 15ایستگاه آتش‌نشانی است که بر اساس استاندارد جهانی (یک ایستگاه برای هر 50٬000نفر)، شهر تبریز باید 30ایستگاه داشته باشد

مؤسسه خیریه غیردولتی

اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشکل در سال 1326توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و کمک به مستمندان تأسیس شد و در سال 1331رسماً به ثبت رسید.

به روایت تاریخ،آذربایجان زادگاه زرتشت، مقر شاهان صفوی، محل پرورش شاعران نامی چون «قطران»، «خاقانی»، «نظامی»، «شیخ محمود شبستری»، «استاد سید محمد حسین شهریار»، «پروین اعتصامی» و یادآور جوشن اندیشه‌ای «مولانا» و «شمس تبریزی» و ظهور اسلام شناسان برجسته‌ای،«نظیر علامه امینی»، «علامه محمد حسین طباطبائی»، «علامه محمد تقی جعفری» و چهره‌های برجسته سیاسی و فرهنگی و آزادیخواهانی مانند، «ستارخان» سردار ملی و «باقرخان» سالار ملی ، «شیخ محمد خیابانی» و سرزمین شهدای محرابی چون «آیت الله شهید مدنی» است.

دانشمندان برجسته چون «پروفسور هشترودی»، «پروفسور عدل» و هنرمندانی مانند، «اقبال آذر» معروف به «سلطان آواز ایران» و «غلامحسین بیگچه خانی»، «فرنام» و پیشتازان تئاتر نوین ایران نیز از این دیار برخاسته‌اند.

مقبره «آقالار» بقعه «آقالار» یک بنای چهار ضلعی آجری است که در محله «پسندآباد» مراغه واقع است.این مقبره مدفن «سید میر فتاح الموسوی المراغی»از علمای معروف مراغه متوفی به سال 1175هجری قمری است.

بنای اولیه بقعه در همان سال به دستور «ظل السلطان»احداث شده و براساس کتیبه سنگ مرمر سر در ورودی در سال 1247هجری قمری، توسط «حاج عباس علی بنابی» مرمت شد.

مقبره الشعرای تبریز مقبره الشعرای تبریز در محله «سرخاب» در جانب شرقی بقعه «سید حمزه»،«مقبره قائم مقام» و «ملاباشی» واقع شده و یکی از معروف‌ترین اماکن تاریخی تبریز به شمار می‌آید.

این مقبره مدفن ده‌ها تن از عرفا،شعرا ، دانشمندان و ادیبان نامدار سرزمین ایران اسلامی است. معروفترین این بزرگان عبارتنداز: «مولانا محمد» معروف به بابا مزید،«خواجه عبدالرحیم آبادی»،«مولانا نظام الدین یحیی غوری»،«شیخ بلغاری»،«مولانا محمد مغربی»،«سلطان پیرباب»،«شیخ معین‌الدین صفار»،«مولانا عبد القادر نخجوانی»،«مولانا بهاءالدین خاکی»،«مولانا ضیاء الدین فاریابی»،«قطران تبریزی»،«فلکی شروانی»،«عصار تبریزی»،«انوری ابیوردی»،«شیخ محمد خیابانی»،«ثقه الاسلام تبریزی»،«سید محمد حسین شهریار» وده‌ها شاعر و عارف دیگر.

«مقبره الشعرا» تا پیش از اشغال تبریز توسط عثمانی‌ها در اواخر سده دهم هجری،آباد بود ولی توسط عثمانی ها به ویرانه‌ای تبدیل شد؛در سال 1337شمسی به دنبال انتشار دیوان «کمال خجندی» توسط «عزیز دولت آبادی» و پس از یافتن«قبر کمال»در محله «ولیانکوه»،«مقبره الشعرا»،مورد توجه مسئولان قرار گرفت و در سال های بعد از انقلاب اسلامی در اثر پیگیری‌های فرهنگ دوستان تبریز و تلاش‌های اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی،بنای یادبود با شکوهی دراین محل احداث شد.

پس از وفات استاد« محمد حسین بهجت تبریزی » معروف به «شهریار» و تعیین تالار اصلی آن بنا به عنوان محل آرامگاه این شاعر بزرگ معاصر، پارک «مقبره الشعرای تبریز» به‌عنوان یکی از جاذبه‌های معروف تبریز برای گردشگران داخلی وخارجی مطرح بوده است.

مقبره «اوحدی مراغه‌ای» مقبره « رکن الدین ابوالحسن مراغی»مشهور به «اوحدی مراغه‌ای» متعلق به عارف و شاعر پارسی‌گوی نامدار و صاحب مثنوی معروف «جام جم»است که در میان باغ زیبایی در شهر مراغه بنا شده است.بر روی سنگ قبر ، تاریخ وفات وی شعبان 837 هجری قمری حک شده است.

بنای فعلی آرمگاه در سال 1322شمسی از طرف انجمن آثار ملی ایران احداث شد و سنگ مقبره قبلی به موزه مراغه منتقل شد.این آرامگاه یکی از جاذبه‌های گردشگری مراغه محسوب می‌شود.

مقبره «ثقه الاسلام» مقبره شهید «میرزا علی آقا ثقه الاسلام»،متعلق به شیخ الاسلام تبریز،از پیشوایان بزرگ مشروطیت و علمای طراز اول دوره قاجار است که در روز عاشورای محرم سال 1330هجری قمری به دست قشون روس تزاری شهید شد،و امروز مقبره الشعرای تبریز،زیارتگاه مردم است.

مقبره «شاه حسین ولی» مقبره «شاه حسین ولی» در محله «باغمیشه» تبریز،کنار پل سنگی در حیاط دبستان «شاه حسین ولی» واقع شده است.صاحب کتاب «روضات الجنات» و «جنات الجنان»،« شاه حسین ولی » را از اولاد «شیخ شهاب الدین سهروردی» متوفی به سال 882 هجری قمری می‌داند.

مقبره «قائم مقام فراهانی» مقبره «میرزا عیسی» معروف به «میرزا بزرگ قائم مقام» پدر «میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی» در محاذات جنوبی مقبره «ثقه الاسلام» در محل مقبره الشعرا جای دارد.«اتابک اعظم قائم مقام»،از وزرای معروف دوره قاجار و از رجال با تدبیر تاریخ ایران بود که در سال 1237هجری قمری در گذشت.

مقبره «خجندی» «شیخ کمال الدین مسعود خجندی»،از شعرا و عرفای به نام قرن هشتم هجری متولد خجند است که هنگام بازگشت از سفر حج در تبریز ماندگار شد. وی در سال 793هجری قمری درگذشت و مقبره او در باغی در محله « ولیانکوی » در خیابان آبرسانی تبریز واقع است.

قبر «کمال خجندی» در جوار قبر «کمال الدین بهزاد» نقاش معروف قرن نهم هجری در سردابه‌ای قرار دارد که اخیراً از سوی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی مرمت شده است.این مقبره در حال حاضر در داخل پارکی معروف به «باغ دو کمال» تبریز واقع است. مقبره «کمال الدین بهزاد» «کمال الدین بهزاد»،بزرگ نقاش مینیاتور ساز ایرانی است که در قرن دهم هجری در شهر هرات به دنیا آمد و در مکتب استاد «میرک هروی» پرورش یافت. استاد «بهزاد» در دستگاه « سلطان حسین بایقرا » منزلتی خاص یافت.شاه اسماعیل صفوی هنگام فتح هرات «بهزاد» را با خود به تبریز آورد و در سال 928 به ریاست کتابخانه سلطنتی منصوب کرد. در زمان شاه طهماسب نیز «بهزاد» معزز بود.

وی از اساتید مسلم نقاشی مینیاتور ایرانی بوده و از شهرتی جهانی برخودار است.استاد «کمال الدین بهزاد» در سال 942هجری قمری در تبریز در گذشت و در کنار آرامگاه «شیخ کمال خجندی» به خاک سپرده شد.

مقبره «شیخ محمود شبستری» مقبره «سعدالدین محمود بن عبدالکریم بن یحیی» از عرفای بزرگ و مشاهیر آذربایجان،صاحب مثنوی معروف به « گلشن راز » در باغی موسوم به گلشن در شهر شبستر واقع شده است.

درجوار مقبره «شیخ محمود شبستری»،آرامگاه استاد وی« بهاءالدین یعقوب تبریزی » نیز قرار دارد.این آرامگاه در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری ساخته شد،ولی در زمان قاجاریه توسط «حاج میرزا آغاسی» وزیر «محمد شاه» تجدید عمارت شد.

در سال 1267هجری قمری دو قطعه سنگ نبشته مرمر با خط نستعلیق برجسته روی قبرها نصب گردید. سنگ مزار «شیخ محمود شبستری» سال وفات وی را 720هجری قمری در 33سالگی ذکر کرده است.در سال 1297 هجری قمری این بنا به امر «میرزا حسن خان سپسهالار» پیشکار ایالت آذربایجان مرمت شد. سپس در سال‌های 1310و 1340و بالاخره در سال‌های اخیر مرمت گردید.

مثنوی « گلشن راز » شیخ محمود شبستری سرشار از مضامین فلسفی و کلامی و حکمت است و یکی از متون شگفت‌انگیز منظوم در زمینه تفکر اسلامی به شمار می آید.

بنای مقبره میرزا حسن شیخ‌الاسلام (رئیس‌المجاهدین) از مبارزان مشروطه در شهرستان آبیک قرار دارد.

میرزا حسن شیخ‌الاسلام فرزند میرزا مسعود شیخ‌الاسلام از علمای طراز اول قزوین در عهد ناصرالدین شاه که رهبری آزادی‌خواهان و مشروطه‌طلبان خطه قزوین را بر عهده داشت.

وی که در شب عرفه سال 36 قمری درگذشت، برای خود آرامگاهی به همراه آب‌انبار و چند اتاق در 25 کیلومتری جاده قدیم قزوین ـ تهران بنا کرد.

این بنا دارای طرحی مستطیل شکل به طول 15 و عرض 12.60 در دو طبقه ساخته شده است.

آب‌انبار و سرداب در قسمت زیرین قرار دارد و محل مقبره در طبقه بالا به مرکزیت اتاق چهار گوشی با طول ضلع 4.20 متر واقع شده است.

طبقه زیرین شامل آب‌انبار و سرداب است که با آجر و سنگ ساخته شده و راه ورود به آن پلکانی است که در سمت جنوبی بنا و زیر دو پنجره اتاق‌های طبقه اول قرار دارد.

طبقه بالا که بخش اصلی بنا و آرامگاه است، نقشه‌ای خاص دارد.

اتاق چهار گوش آرامگاه در ابعاد 20.4 متر در مرکز بنا قرار دارد که در وسط هر یک از ضلع‌های چهارگانه این اتاق، طاق نماهایی با قوس نعل اسبی ایجاد شده که طاق نماهای شمالی و جنوبی به دو ایوان و طاق نماهای شرقی و غربی به دو راهرو متصل شده‌اند.

چهار اتاق با قوس گهواره‌ای

در چهار گوشه آرامگاه چهار اتاق قرار دارد که با قوس گهواره‌ای پوشیده شده‌اند.

کل بنا از آجر شکل گرفته و تنها یک ردیف سنگ همکف ایوان و دور تا دور آن به کار رفته است.

در روی اتاق مقبره، گنبدی آجری قرار دارد و روی آن با کاشی‌های رنگی با طرح هندسی تزئین شده است.

منطقه فشکلدره، منطقه هزاره چهارم پیش از میلاد

منطقه فشکلدره (پشکلدره، در بخش مرکزی آبیک) واقع شده و آثار به دست آمده متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد گواه بر قدمت آن دارد.

معیشت غالب مردم منطقه از راه دامپروری و کشاورزی است و از روستاهای آن می‌توان به آتانک، کهوان، طیخور، توداران، بهجت‌آباد، صمغ‌آباد و جزمه اشاره کرد.

آداب و رسوم، تعزیه‌خوانی، زبان تاجیک، طبیعت بکر و ییلاقی بخش زیاران و صنایع دستی از شاخصه‌های منحصر به فرد فرهنگی است که هر یک به تنهایی منطقه را مستعد جذب گردشگر می‌کند.

امامزاده علی شکرناب (ع)

آرامگاه علی ابن عون در روستای شکرناب از توابع آبیک قرار دارد، بنای بقعه هشت ضلعی و طول تقریبی هر ضلع 7.80 متر است، داخل حرم نیز به شکل هشت ضلعی است و روی هر ضلع آن طاق نمایی دیده می‌شود.

 گنبد رک ترک‌دار آجری بر روی مرقد امامزاده قرار گرفته است.

ورودی حرم در شمال بقعه قرار دارد، و در کتیبه بالای در ورودی، سال ساخت بنای اصلی حرم (884 ﮬ ـ ق) و نام سازنده آن درویش نورالدین به چشم می‌‌خورد.

منطقه نمونه گردشگری زیاران

این منطقه تنها جاده مواصلاتی تهران ـ طالقان و قزوین است و از این لحاظ از جاده‌های پرتردد استان محسوب می‌شود.

روستاهای بکر ابراهیم‌آباد، صمغ‌آباد، آقچری و قاضی کلایه و همچنین سد انحرافی زیاران، باغات میوه و طبیعت این منطقه از جاذبه‌های آن است.

از شاخصه‌های قومی شهرستان آبیک می‌توان به قوم زرگر اشاره کرد، این قوم که در روستاهای زرگر، باقرآباد کرد و ترک مستقر هستند، دارای زبان خاص هستند که خود به آن رومان‌لویی و مردم شهرستان به آن زرگری می‌گویند.

از صنایع دستی فعال در شهرستان آبیک می‌توان به چلک‌بافی (سبدبافی)، گلیم‌بافی و قالی‌بافی اشاره کرد.

مجموعه تفریحی، توریستی و ورزشی دهکده گنج‌نامه همدان در میدان گنجنامه و در پنج کیلومتری شهر همدان و در مجاورت کتیبه‌های کهن و آبشار مصفای گنج‌نامه واقع شده است.

آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح‌بخش الوند و چشم‌انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند.

دهکده فرهنگی توریستی ورزشی گنجنامه همدان تحولی در گردشگری ایران ایجاد کرده و تمام امکانات مورد نیاز یک گردشگر، اعم از تفریحی، ورزشی، اقامتی و حتی آموزشی را فراهم کرده است.

امکانات خاص هیجان‌انگیز ورزشی نظیر سکوی پرش بانجی‌ جامپینگ، کابل پرواز تیرول، دیواره سنگ‌نوردی، پیست تریال، تعادل هوایی(رنجر)، سالن بولینگ، پینت بال، پیست سورتمه سواری به همراه خدمات ویژه تفریحی شامل خط تله‌کابین رفت و برگشت، کافی‌شاپ و رستوران‌های متنوع، شهربازی سرپوشیده، باغ گیاهان و پارکینگ‌های روباز و سرپوشیده قابلیت حضور گردشگران را در بهترین شکل فراهم کرده است.

تله‌کابین گنج‌نامه وسیله‌ای برای عزیمت به ارتفاعات کوهستانی قله‌ای است که این روزها به «عروس کوه‌های ایران» معرف حضور همگان بوده و بدون تردید زیبایی‌های نهفته در دل رشته کوه الوند از جمله طبیعت دلربا، کوه‌ها و صخره‌های بلند و آبشار زیبای گنج‌نامه، جذابیت‌های گردشگری منحصر به فرد را فراهم ساخته است.

راه‌اندازی غرفه‌های صنایع دستی، پوشاک، عرقیجات، محصولات فرهنگی، پخت و عرضه کماج یکی از شیرینی‌‌های مخصوص سوغات همدان و نیز آتلیه عکاسی، رستوران‌های سنتی و فرنگی، کافی‌شاپ و دیگر غرفه‌های متنوع محیطی را فراهم ساخته تا گردشگران ساعاتی طولانی و حتی چند روز از ایام سفر خود را در این دهکده در کنار الوند کوه همیشه سرفراز بگذرانند.

در نوروز 92 با توجه به حجم بالای مسافرانی که از سراسر ایران به شهر اطلسی‌ها سفر کردند استقبال خوبی از دهکده فرهنگی توریستی ورزشی گنجنامه صورت گرفته و به گفته مسئولان دست‌اندرکار این دهکده از رشد قابل توجهی در بعد حضور و استفاده از امکانات موجود در این مجموعه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته دارد.

شهرستان نورآباد ممسنی از نقاط تاریخی ایران اسلامی و استان فارس به‌شمار می‌رود که در غرب شیراز و فارس واقع است، منطقه‌ای زیبا، بکر و دیدنی که جذابیت‌های مذهبی، تاریخی و طبیعی را یکجا در خود دارد.

به گزارش توریست ها به نقل از ایسنا، در آثار ابن‌بطوطه، اشاره‌ای به ممسنی و وضعیت آب و هوایی و معیشتی مردمان آن دیار شده است و البته آثار و دست‌نوشته‌های به‌جا مانده ازهزاره‌ی سوم تا هشتم پیش از میلاد این باور را که ‌نخستین جرقه‌ی تمدن ایرانی در این منطقه زده شده و مشاهیر، عالمان و بزرگان ممسنی حافظ و امانتدار این میراث ارزشمند بوده‌اند، تقویت می‌کند.

وجود جنگل‌ها و مراتع گسترده، منابع غنی آب و خاک، دشت‌های حاصلخیز کم شیب، تنوع آب و هوایی و گیاهی همه‌ی شرایط مناسب را برای شکل‌گیری تمدن‌های اولیه در این سرزمین پهناور در برداشته است.

یادمان‌های تاریخی این شهرستان از دوران پیش از تاریخ مربوط به هزاره‌ی سوم تا هشتم پیش از میلاد به‌جا مانده که در قالب تپه‌های باستانی نمودار است.

تپه‌ی نورآباد مربوط به 4000 ‪ ۵۰۰سال پیش از میلاد، تل بختیاری در فاصله‌ی سه‌کیلومتری نورآباد مربوط به هزاره‌ی پنجم سال پیش از میلاد، تل جوی نورآباد و تپه‌ی دیمه میل مربوط به هزاره سوم و چهارم ، تپه‌ی کوزه‌گران و ده‌ها تپه و نقطه مربوط به ابنیه‌های پیش از تاریخ در این خطه مورد توجه کاوشگران و باستانشناسان است

هم‌چنین یادمان‌های تاریخی اسلامی در ممسنی به‌جا مانده از جمله شهرخفرک و تشگه درشوسنی و مصیری و شهر چهار بازار تل اسپید است.

نام قدیمی شهرستان ممسنی در بدو تشکیل، انزان یا انشان بوده‌ سپس انبوران، نوبندگان و شولستان و در اواخر سلسله‌ی صفوی به ممسنی تغییر نام یافته است.

شهرستان ممسنی علاوه بر آثار تاریخی و مذهبی، جلوه‌های طبیعی چون دره همیشه سرسبز و زیبای بوان با پوشش گیاهی بلوط و بادام و دریاچه‌های هفت برم در منطقه دشمن زیاری دارد.

آب و هوای معتدل آن سرسبزی را به خصوص در ماه‌های بهمن، اسفند و اوایل بهار به این منطقه ارزانی بخشیده است.

مزارع کشاورزی در این منطقه بر زیبایی طبیعی آن افزوده است عشایری بودن منطقه به همراه دست‌بافته‌های محلی از جذابیت‌های بکر این منطقه زیبا و بسیار دیدنی در استان فارس به‌شمار می‌رود.

برخی مراکز دیدنی ممسنی که بالغ بر 5.5 درصد از کل مساحت فارس را به‌خود اختصاص داده، شامل میل اژدها، مقبره داودختر، بازمانده‌ی کاخ‌های هخامنشی، نقش گورنکان، نقش بهرام و البته امامزاده سیدعلاءالدین محمد(ع) است و برای رسیدن به این نقطه پس از گذر از شیراز، شهر تاریخی بیشابور در کازرون را دید و از چنار شاهیجان گذشت و به نورآباد رسید.

جذابیت‌های گردشگری ممسنی

یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی این شهرستان بقعه امامزاده سیدعلاالدین محمد(ع) در شمال شرقی شهر نورآباد است، این مقبره مدفن یکی از فرزندان امام موسی کاظم(ع) و دختر بزرگوارشان است.

این امامزاده شامل دو بنای قدیمی و نوساز است، ساختمان قدیمی شامل یک فضای چهارگوش در وسط با سقفی هلالی با تزیینات ساده گچبری و ساختمان جدید شامل یک شبستان است که در وسط آن ضریح قلم‌کاری شده قرار دارد.

نقش برجسته‌ گورانگون در روستای سه‌تلن se tolen ، نقش برجسته‌ای از زمان ایلامی است.

این نقش برجسته صخره‌ای شامل دو رب‌النوع، یکی به صورت مرد و دیگری به صورت زن است که در میان پرستش‌کنندگان خود نشسته‌اند، طبق کاوش‌های علمی این مجموعه شامل یکی از معابد و محل پرستشگاه دوران ایلامی بوده که هنر قوم سومر را نمایان می‌کند.

میل اژدها

میل اژدها یا دیمه میل برج سنگی چهارگوشی در پایه‌ی کوه شیرمرد و در منطقه‌ای به نام دیمه‌ی میل در 10 ‪ کیلومتری غرب شهر نورآباد است.

این برج که ظاهراً یک پرستشگاه یا آتشکده بوده، هفت متر ارتفاع و 3.4 متر عرض دارد ، این بنا شامل 15 ‪ ردیف سنگ لاشه سفید مکعبی شکل است.

آثار دوران هخامنشیان

در روستای سراوان در فاصله‌ی شش کیلومتری غرب فهلیان و ‪ کیلومتری شهر نورآباد آثاری از دوران هخامنشی باقی مانده که شامل چند پایه ستون با تزیینات گل نیلوفر( لوتوس) است که شبیه به پایه ستون‌های تخت جمشید است.

در منطقه سراب بهرام در جنوب ممسنی و درفاصله‪کیلومتری جاده نورآبادبه شیراز، 9 نقش برجسته صخره‌ای از دوران ساسانی وجود دارد که به‌واسطه‌ی وجود چشمه‌ی آبی در کنار آن به نقش سراب بهرام معروف شده است.

این نقش برجسته بهرام دوم را نشان می‌دهد که در دو طرفش دو نفر از بزرگان ساسانی به حالت احترام ایستاده‌اند و به نشانه‌ی احترام انگشت سبابه خود را رو به بالا نگه‌داشته‌اند.

در شهرستان ممسنی آثار تاریخی دیگری مانند دخمه سنگی مادر و دختر، آثار آسیاب آبی، حمام و پل قدیمی فهلیان، امامزاده شیرمردو سپید دژ و آثاری طبیعی نظیر آبشار تنگسا وجود دارد.

استان فعلي ايلام جزو منطقه‌اي باستاني قلمداد مي‌شود که پيشينه آن به تاريخ اکاد، سومر، بابل و آشور پيوند خورده است. بابلي‌ها قسمت مرتفع سرزميني را که در شرق بابل قرار داشت «آلامتو» يا «آلام» به معني کوهستان مي‌ناميده‌اند که ساليان متمادي داراي حکومت مقتدري بوده است. (نقشه ایلام)

سنگ‌نوشته‌ها، گل‌نبشته‌ها و نقش‌برجسته‌ها يادگاران به جاي مانده از گذشته‌هايي است که در دل، رازها و تاريخ را سر به مهر دارند. اينان آثار تاريخي بسيار مهم و ارزشمندي است زيرا که بازگوکننده تاريخ، فرهنگ و زبان هر منطقه، دوره تاريخي و مردم آن هستند.

نقش برجسته‌ گل گل

اين اثر در هشت کيلومتري شهر ملکشاهي و بر ديوار شرقي تنگ کوچکي که روستاي گل گل در دهانه‌ي آن استقرار يافته، قرار دارد. اين سنگ‌‌نوشته به خط ميخي به زبان آشوري، بر روي نماي ديواره شرقي صخره‌اي بالاتر از روستاي گل گل ملکشاهاي به ابعاد 90 در 135 سانتي‌متر به شکل مستطيل (در جهت عمودي) نقش شده و در وسط آن نقش پادشاه آشوري به صورت برجسته با شمشير حمايل به ارتفاع 135 سانتي متر قرار دارد. تمامي سطح کتيبه پس از صاف کردن سطح آن به عمق 3 سانتي‌متر و برجسته نشان دادن پيکره‌ پادشاه با خطوط کنده‌کاري شده‌ ميخي پوشانده شده است.

سنگ نوشته‌ نخچير

در دامنه غربي کوه نخجير شهرستان مهران بخش صالح‌آباد و در محلي موسوم به سرتزن قرار گرفته است. اين سنگ‌نوشته به فرمان غلامرضاخان والي در سال1327 هـ.ق (به يادبود خريد باغي بزرگ و باصفا در صالح‌آباد) بر روي نماي غربي تخته سنگي بزرگ به ابعاد حدود 450 در 220 در 400 سانتي متر و به خط نستعليق برجسته حکاکي شده است.

سنگ نوشته‌ حسين‌قلي‌خان والي

حسيني‌قلي‌خان والي پدر غلامرضاخان، آخرين والي منطقه ايلام و پشتکوه است. اين سنگ‌نوشته تنها سنگ‌نوشته‌اي است که حسين‌قلي‌خان به سال 1293 هـ.ق به يادگار گذاشته و متن آن درباره‌ ساختن قلعه و باغ حسين‌آباد و حسينيه است. سنگ‌نوشته‌ مذکور در شمال شهر ايلام و روبروي پارک آزادي اين شهر، بر نماي جنوبي تخته‌سنگ بزرگي به ابعاد حدود 260 سانتي‌متر ارتفاع و 320 سانتي‌متر عرض و 3 متر قطر حکاکي شده است.

سنگ نوشته‌ قلعه والي

اين سنگ‌نوشته را بايد شناسنامه‌ قلعه والي دانست. غلامرضاخان بعد از اتمام ساخت قلعه دستور حکاکي اين سنگ نوشته را داد. اين سنگ‌نوشته 180 سانتي متر طول، 34 سانتي متر عرض و 14 سانتي‌متر قطر دارد و با خط زيباي نستعليق برجسته در 17 سطر منظم و مجزا از يکديگر حکاکي شده است.

سنگ نوشته‌ ميمه

کتيبه‌اي است متعلق به دوره قارجاريه که به فرمان غلامرضاخان والي پشتکوه بر روي تخته سنگي حکاکي شده و مضمون آن شرح خلاصه‌اي از خدمات عمراني غلامرضاخان والي است. اين کتيبه در شمال شهرستان دهلران و مشرف بر رودخانه‌ي موسوم به سراب ميمه قرار دارد.

سنگ نوشته‌ قوچعلي

اين کتيبه در شهرستان ايلام قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح زمين حدود 5/4 متر است. متن اين سنگ‌نوشته به زمينه‌اي به ابعاد 40 در 75 سانتي‌متر به شکل ذوزنقه نگارش و حکاکي شده است. ابتدا قسمتي از سطح را به عمق حدود يک سانتي‌متر صاف کرده آنگاه قسمتي از پايين در حدود 15 در 75 سانتي متر را رها ساخته و بقيه را به عمق 4 سانتي‌متر تراش داده و همراه آن متن کتيبه را به صورت برجسته و با خط نستعليق زيبايي اجرا کرده‌اند که به علت دسترسي نداشتن به آن تا کنون سالم باقي مانده است. اين کتيبه به دستور غلامرضاخان والي و به پاس احترام به پدرش (حسين‌قلي‌خان مستوفي در سال 1318) ساخته است.

استان کردستان به علت دارا بودن شرايط خاص فرهنگي از قبيل زبان، لباس و پوشش، جشن‌ها، رقص، موسيقي و صنايع‌دستي که به آن‌ها اشاره خواهد شد، به واقع سرزمين مهرورزي و ارائه فرهنگ ناب ايراني است که درجاي جاي جهان شناخته شده و تاثيرات شگرفي بر فرهنگ هاي همجوار خود گذاشته است.

زبان

زبان مردم کردستان کردي است. همانند زبان فارسي در مجموعه زبان‌هاي گروه هندواروپايي قرار مي‌گيرد و داراي قوانين خاص از لحاظ دستوري و نوشتاري است. هم‌اکنون در بسياري از دانشگاه‌هاي معتبر اروپايي و خاورميانه ، ادبيات آن تدريس مي‌شود. به علت وسعت زياد مناطق کردنشين اين زبان داراي لهجه‌هاي اصلي و زيرلهجه بسياري است که اين تنوع لهجه از لحاظ حجم کلمات اين زبان را غني ساخته است به طوري که بسياري از منظومه‌هاي کردي از حدود يک‌صد سال پيش به زبان‌هاي مختلف ترجمه شده‌اند. زبان کردي داراي لهجه هاي سوراني، اردلاني ،کلهري و هورامي است.

لباس و پوشش

لباس کردي از زيبا‌ترين پوشاک ايراني است و اين زيبايي در پوشاک زنان منطقه از تجلي بيشتري برخوردار است همين امر باعث شده چند بار در جشنواره هاي محلي جهان به عنوان لباس زيباي برتر انتخاب شود. تکامل لباس کردي آن را کاملا مناسب وضعيت اقليمي اين ناحيه کرده و شيوه نگرش آميخته با احترام مردم به پوشش باعث حفظ و استفاده آن تا امروز شده است.

جشن‌ها

مهمترين و عمومي‌ترين جشني که در ميان مردم کردستان مرسوم شده برگزاري جشن نوروز است. اين جشن در اقصي نقاط کردستان به صورت خودجوش همراه مراسم رقص کردي و برپايي آتش برگزار مي‌شود. همچنين عيد فطر و عيد قربان به عنوان اعياد مذهبي در اين منطقه داراي اهميت خاص هستند.

از ديگر مراسمي که در ميان مردم کردستان به ويژه منطقه اورامان از جايگاه خاصي برخوردار است مراسم عروسي پير شاليار است، اين مراسم در روستاي اورامان تخت در هفته دوم بهمن ماه که مصادف با جشن سده است طي مراحل و رسوم خاصي برگزار مي‌شود و ادامه آن در نيمه اول فصل بهار مصادف با 15 ارديبهشت در محل آرامگاه پيرشاليار تحت عنوان مراسم کومساي برگزار مي‌شود.

قابل ذکر است که بازديد از اين مراسم اکنون جنبه کشوري و حتي بين المللي پيداکرده و در برنامه تورهاي گردشگري استان تنظيم شده است.

رقص کردي

رقص کردي که به عنوان «هه لپه رکي» در ميان مردم کردستان از آن ياد مي‌شود با زيبايي خاص آيينه‌اي تمام‌نما از زندگي گذشته اين مردم است. حرکات رقص کردي برگرفته از زندگي و کار روزانه مانند کشاورزي، اعتقادات ديني، مراسم و جشن‌هاي بزرگ، بازي‌هاي محلي، جنگ و دفاع، حالات روحي و دروني افراد بوده است.

اين رقص به علت دور بودن از ابتذال از يک سو و پيوند تاريخي و اجتماعي با زندگي مردم داشته و ازسوي ديگر در ميان تمام طبقات مردم به عنوان يک ارزش تلقي مي‌شود. اصالت اين هنر باعث پيشرفت آن در استان شده است.

موسيقي

استان کردستان يکي از غني‌ترين استان هاي کشور از لحاظ موسيقي است. گروه‌هاي مختلف موسيقي در استان، وجود اساتيد موسيقي در تهران و شهرهاي بزرگ کشور که برخاسته از استان کردستان هستند و همچنين ساخت سازهاي موسيقي به علت پيشرفت صنايع چوبي و نازک‌کاري در کنار استعداد موسيقي موجود در استان، کردستان را به مهد موسيقي کشور تبديل کرده است. موسيقي کردستان را مي‌توان در سه بخش تقسيم‌بندي کرد، نخستين بخش موسيقي ديني است که در مراسم مولودي به مناسبت تولد پيامبر و يا اعياد فطر و قربان و مراسم دراويش با آواز ودف اجرا مي‌شود، دومين بخش موسيقي مناطق شهري است که به وسيله موسيقيدان‌هاي حرفه‌اي اجرا مي‌شود و به آن گرواني گفته مي شود که داراي مقام‌هاي مختلفي است و سومين بخش، موسيقي روستايي و سنتي است که به آن بيت مي‌گويند.

صنايع‌دستي

صنايع‌دستي به عنوان بخشي از ميراث‌فرهنگي و به عنوان نمادي از نوع زندگي فرهنگي يک جامعه همواره مورد توجه گردشگران قرار گرفته است در استان کردستان به علت عدم استيلاي بخش صنعتي هنوز صنايع‌دستي از لحاظ کيفيت و گستردگي در سطح کشور مطرح است به گونه‌اي که فرش و گليم کردستان به همراه محصولات نازک‌کاري مثل شطرنج شهرت جهاني پيدا کرده است و بيشتر مسافران و گردشگراني که به کردستان سفر مي‌کنند حتما از محصولات نازک‌کاري، فرش و گليم اين منطقه هنر پرورخريد مي‌کنند.

«پلنگان» یا «پالنگان» روستایی پلکانی در دامنه‌ی کوه شاهو، در ابتدای منطقه‌ی اورامان‌تخت در استان کردستان است و گویا پیش‌ترها، کوه‌های این منطقه، محل زندگی پلنگ‌هایی بوده که حالا دیگر نیستند.

به گزارش توریست ها به نقل از ایسنا، برای رفتن به روستای پلکانی «پلنگان» از کرمانشاه و از جاده‌ی سنندج حدود ساعت 8 صبح راهی می‎شویم. از سمت راست جاده، کوه ما را همراهی می‎کند با دامنه‎هایی سبز و پوشیده از گل‎های تازه‌رُسته‌ی سبز رنگ و سمت چپ جاده هم پوشیده از زمین‎های کشاورزی است که جوانه‎ها تازه سر از خاک آن بیرون زده‌اند.

برای خوردن صبحانه در کنار رود «رازآور» می‎ایستیم و بساط صبحانه را علم می‎کنیم. در کنار این رود تعدادی از پسران جوان کرمانشاهی چادر زده‌اند و به نظر می‎رسد شب را کنار این رود گذرانده‌اند و اکنون کردی می‌رقصند. هنوز صبحانه را شروع نکرده‎ایم که بشقابی پر از کره‌ی محلی و شیراز (نوعی ماست چکیده همراه با سیاه‌دانه) برای‌مان می‌آورند، ما هم مهمان‎نوازی آن‎ها را با بشقابی از عسل و گردو پاسخ می‎دهیم.

بعد از صبحانه و عکس گرفتن کنار رود، مسیر را به سوی کامیاران ادامه می‎دهیم. کامیاران شهرستان کوچکی است که در 65 کیلومتری سنندج قرار دارد و در واقع، مرز کرمانشاه و کردستان است. از میان این شهر عبور می‎کنیم و از غرب آن به سوی سرآغاز منطقه‌ی اورامان می‎رویم که با دشت‌ها و دره‌هایی وسیع از ما استقبال می‎کند. مناظر این منطقه آن‌قدر جادویی است که مانند رویایی سبز می‎ماند. جاده، پرپیچ و خم است و هر پیچ که می‎گذرد، با منظره‌ای حیرت‎انگیز روبه‎رو می‎شویم که ‌می‌توان در سبز کم‌رنگ و جاندار تپه‌ها و عمق دره‎هایش گم شد.

بعد از گذشتن از روستاهایی مانند «ماویان»، «گَشکی» و «گازِرخانی» به تابلوی «روستای پالنگان» در سمت چپ جاده می‌رسیم و باید جاده‎ای شیب‌دار را به سوی پایین برویم.

در بخش ورودی روستا، پسربچه‌هایی آفتاب‌سوخته با گاری و فرغون ایستاده‎اند و هر کسی بخواهد می‎تواند وسایل خود را به بهای 10هزار تومان به آن‎ها بسپارد تا برایش تا کنار رودخانه بیاورند. کمی جلوتر رودی سبز - آبی، زلال و خروشان رخ می‌نمایاند که بسیار پایین‌تر از راهی که به سوی روستا کشیده شده است، جریان دارد. در مسیر، غرفه‎هایی قرار دارند که در بالای آن‌ها حوضچه‌های پرورش ماهی است و می‎توان همان‌جا ماهی قزل‎آلا سفارش داد و در غرفه‎هایی که فرش شده‌اند و سایه‌بان و پنکه‌ی سقفی دارند، خورد. غرفه‎ها را رد می‎کنیم و به خود روستا می‌رسیم.

روستای پلکانی «پلنگان» بر دامنه‌ی کوه شاهو قرار گرفته است. خانه‎های طبقه‌طبقه‎ی روستا، بر دامنه‎ی شرقی و غربی دره‎ای قرار دارند که رود «تنگی‌وَر» از میان آن می‎گذرد. رود تنگی‌ور از شاهو سرچشمه می‌گیرد و به رودخانه‌ی زیبای و دور و دراز «سیروان» می‌ریزد.

از ساکنان روستا درباره‎ی نام آن می‎پرسیم. می‌گویند روایت‌های گوناگونی برای این نام هست، اما موثق‌ترین آن‎ها این است که روزگاری کوه‌های این منطقه جولانگاه پلنگ‌های بی‌باکی بوده که امروز دیگر نیستند و فقط نامی را از خود برای این روستا به یادگار گذاشته‌اند. مردم روستا به این منطقه «پلنگان» می‌گویند، اما روی تابلوها و در نقشه، از این روستا با نام «پالنگان» نام برده شده است.

قدمت روستای پلنگان به دوره‌ی سامانی می‌رسد و بقایای یک قلعه هم از دوره‌ی سلجوقی در بالای این روستا هنوز وجود دارد. این روستا بافتی قدیمی دارد و خانه‌هایش در دو سوی کوه بنا شده‌اند و در مارپیچ کوچه‌هایش، زندگی روستایی‌ها بی‌توجه به حضور گردشگرانی که برای دیدن «پلنگان» آمده‌اند، جریان دارد.

بعد از روستا، یک مسیر پر پیچ و خم و کوهستانی، ما را به باغی شخصی می‌رساند که حوضچه‌ی پرورش ماهی دارد و بخشی از باغ با گونی‌های پلاستیکی سفید جدا شده، هزینه‌ی اجاره‌ی این اتاقک‌های بدون سقف پنج‌هزار تومان است و امکاناتی مانند یک مغازه‌ی کوچک، قهوه‌خانه برای سفارش چای و قلیان و سرویس بهداشتی و آب آشامیدنی دارد. همین‌جا هم می‌توان ماهی‌های قزال‌آلای کباب‌شده را به قیمت 12هزار تومان سفارش داد.

صاحبان این باغ خانواده‌ای پرجمعیت هستند که دخترانی هم‌شکل و زیبا دارند که لباس‌های رنگارنگ کُردی پوشیده‌اند و تند‌تند و با همکاری هم، مهمانان را راه می‌اندازند.

برای کباب کردن ماهی‎، آن‌ها را بعد از این‌که از آب گرفتند از وسط باز می‎کنند و بعد در کباب‌پزهایی توری و به‌شکل ماهی روی منقلی بزرگ قرار می‎دهند و روی ماهی‌ها آبلیموی رقیقی که زردچوبه در آن ریخته شده است، می‌ریزند که هم سبب می‎شود ماهی نسوزد و هم طعمی بسیار خوب به آن می‌دهد. بعد از حدود نیم ساعت سفارش ما آماده می‌شود، ماهی‌ها بین نان‎های نازک محلی و روی سینی‌های یک‌بار مصرف قرار می‌گیرند و بویی مطبوع و طعمی لذیذ دارند.

بعد از غذا به سوی سرچشمه‌ی «تنگی‌ور» حرکت می‎کنیم. این مسیر بسیار زیباست، با آبشارهای کوچکی که از دامنه‌ی کوه به «تنگی‌ور» می‎ریزند. این بخش از کوه شاهو، صخره‌یی است با سنگ‎هایی لایه‌لایه که از کنار سنگ‎ها گل‎ها و گیاه‌های رنگارنگ و گاه عجیب روییده‌اند. چند هفته‌ی دیگر این منطقه پر از ریواس‌های ترش و آبدار می‌شود.

از دامنه‌ی کوه پایین می‌رویم و پا در آب رود می‌گذاریم که بسیار سرد است و بیشتر از چند ثانیه نمی‎توان سرمای آن را تحمل کرد. یکی از ساکنان این منطقه می‎گوید آب این رود، آب برف است برای همین همیشه سرد است.

مسیر را تا آنجا که امکان پیمودنش هست ادامه می‎دهیم، اما از یک جایی به بعد راهی وجود ندارد و باید از صخره‌ها بالا برویم. ما امکانات کوهنوردی نداریم، به همین دلیل باز می‎گردیم.

حدود ساعت 5 عصر است. برخی گردشگران تازه به پلنگان آمده‌اند تا شب را در خانه‌های روستایی یا اقامتگاه‌های این منطقه بمانند و صبح همزمان با آفتاب در شاهو و تنگی‌ور برخیزند.

پلنگان و رود‌ خروشان تنگی‌ور را جا می‎گذاریم و مسیر را برمی‎گردیم. در راه بازگشت، در نزدیکی روستای «کاشتر» کنار تابلویی که مزار «حضرت عکاشه» را نشان می‎دهیم، توقف می‌کنیم. مقبره‌ای کوچک در این محل وجود دارد که زیارتگاه یکی از اصحاب پیامبر (ص) به نام «معین‌الدین روحانی» معروف به «حضرت عکاشه» است که گفته می‌شود سوریه به ایران آمده و بعد از مرگ، در اینجا به خاک سپرده شده است. زیارتی می‎کنیم و مسیر را ادامه می‎دهیم. فاصله‌ی پلنگان تا کرمانشاه 130 کیلومتر است که با توجه به پر پیچ و خم بودن مسیر، ما آن را دو ساعته طی می‎کنیم و حدود ساعت 8 هم به کرمانشاه می‌رسیم.

عکس روستای پالنگان

به گزارش توریست ها به نقل از خبرگزاری فارس از کرمان در خبرهای چند روز اخیر ذکر شد که گرم‌ترین نقطه دنیا توسط ماهواره‌های ناسا در کرمان شناسایی شده و این نقطه جایی نیست جز تل گندم‌ بریان یا ریگ سوخته که از توابع شهداد که در دل کویر لوت واقع شده است.

وجود منطقه گندم بریان شهداد به عنوان یکی از گرم‌ترین نقاط کره زمین در فاصله 15 کیلومتری شمال کلوت‌ها که درجه دمای آن در تابستان به بیش از 55 درجه سانتیگراد می‌رسد، یکی از شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های دنیا به شمار می‌رود.

جریان رود شور با غلظت بالای نمک، سکوت و سراب بی‌مانند کویر، آسمان پر ستاره و مهتابی گودترین نقطه کشور بزرگ ایران این منطقه را به جایی دیدنی و اعجاب‌انگیز تبدیل کرده است.

سطح منطقه:

گدازه‌های آتشفشانی این منطقه را در سیطره خود در آورده‌اند و تمام سطح تل گندم بریان یا گندم برشته از سنگ‌ها و گدازه‌های بازالتی پوشیده شده است و سیاهی سطح زمین و شکل عجیب سنگ‌ها که سبب جذب بیشتر نور خورشید و بالارفتن بیش از حد دما می‌شود آن را از دیگر نقاط دنیا متمایز ساخته است به گونه‌ای که به ماه زمین شهره دارد.

سنگ‌های گدازه‌ای سیاه رنگ که ارتفاع برخی از آنان حدود چهار متر است نیز تمام سطح فوقانی دیواره‌های خاکی را پوشانده است، همزیستی خاک زرد رنگ پایه و سنگ‌های سیاه بازالتی از جمله پدیده‌های بی‌نظیر در این مکان است که زیبایی زائد‌الوصفی به منطقه گندم بریان بخشیده است و خاک و شن‌های سبک نیز جلوه خاصی به آن اعطا کرده است.

دمای هوا:

دمای هوا در منطقه گندم بریان شهداد در تابستان به حدود 100 درجه سانتیگراد می‌رسد و البته این دما در نقاطی که دارای خاک تیره‌تر بوده، بیشتر و متغیرتر است و البته برخی رنگ تیره سطح آن را دلیل گرمای شدید می‌دانند که پست بودن سطح از دیگر نقاط می‌تواند دلیل خوبی برای این میزان حرارت باشد.

نقطه مقابل گندم بریان:

این منطقه در نقطه مقابل سردترین نقطه کره زمین در قطب جنوب با دمای 89 درجه زیر صفر به ثبت رسیده است.

وجود آتشفشان در گندم بریان:

درون تل گندم بریان، سه دهانه آتشفشانی وجود داشته است که زمانی فعال بوده‌اند البته با دیدن سنگ‌های آتشفشانی با شمایل عجیب و پراکنده در اطراف تل گندم بریان می‌توان تصور کرد که زمانی با فعالیت آتشفشان‌های درون گندم بریان، گدازه‌ها به اطراف پراکنده شده‌اند.

موجودات زنده در گندم بریان:

بنا بر تحقیقات کارشناسان در گندم بریان در منطقه‌ای به‌ طول 200 کیلومتر و عرض 150 کیلومتر هیچ موجود زنده‌ای زندگی نمی‌کند و شرایط به‌گونه‌‌ای است که امکان زیست هیچ گیاه یا حیوانی وجود ندارد و بنا به اظهارات پروفسور کردوانی پدر کویرشناسی ایران در منطقه‌ گندم بریان به‌ طول 200 و عرض 150 کیلومتر هیچ موجود زنده‌ای زندگی نمی‌کند و شرایط به گونه‌ای است که امکان زیست هیچ گیاه یا حیوانی وجود ندارد.

گواه او بر این مدعا این است که کارشناسان در پژوهش‌های خود مشاهده کرده‌اند که گاو و گوسفند مرده‌ای که توسط کامیون‌های عبوری در گندم‌بریان رها شده‌اند، تجزیه نشده و نگندیده بودند، بلکه فقط بر اثر حرارت خورشید خشک شده بودند و این موضوع نشان می‌دهد در این منطقه حتی باکتری هم امکان حیات ندارد، این چنین است که وی معتقد است، کویر لوت، کره ماه زمین است.

بهترین زمان بازدید از بهشت داغ گندم بریان:

این منطقه در فصل زمستان و اوایل بهار به بهشت تبدیل می‌شود و در این زمان از سال است که گردشگران می‌توانند به سادگی و بدون دغدغه گرمازدگی از آن بازدید کنند که البته توصیه می‌شود به هیچ عنوان بدون راهنما به این منطقه محسور کننده پا نگذارند.

محدوده جغرافیایی گندم بریان:

تپه گندم بریان 48 کیلومتر طول، 10 کیلومتر عرض و 480 کیلومتر مساحت دارد، این تپه در 80 کیلومتری شمال شهداد قرار دارد و 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

از دل گرم‌ترین نقطه دنیا می‌توان کوه‌های پربرف سیرچ را مشاهده کرد که این یکی از شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های این منطقه داغ محسوب می‌شود.

با وجود این‌ها، هنوز گندم بریان یک منطقه ناشناخته باقی مانده است و همچنان چشم انتظار همت مسئولانی است که استعدادهای این بهشت گردشگری را به دنیا معرفی کنند.

شهر کلوخی کلوت‌ها، قدیمی‌ترین همسایه گندم بریان:

کویر شهداد با کلوت‌های بسیار زیبایش که در باور هیچ‌کس نمی‌گنجد، قدیمی‌ترین همسایه گندم بریان یا ریگ سوخته است و این منطقه با زیبایی‌های شگفت‌انگیزش خود را در شمار مناطق توریستی دنیا قرار می‌دهد.

کویری که زیبایی‌هایش بیشتر به رؤیا شباهت دارند و کلوت‌هایی که زیباترین عارضه طبیعی کلوخی دنیا را در پدیده کویر به‌وجود آورده‌اند که در هیچ کجای دنیا نظیرشان یافت نمی‌شود.

شهر کلوخی زیبایی که سرتاسر قسمت غربی کویر را پوشانده و از دور شبیه به شهر بزرگی می‌ماند که ماه‌ها و حتی سال‌ها چندین بنا و کارگر اقدام به ساخت آن کرده‌اند.

این شهر کلوخی زیبا با مساحتی بیش از 11 کیلومتر مربع در فاصله 40 کیلومتری شرق و شمال شرق شهداد واقع شده است.

تعداد پل‌های استان کردستان زیاد بوده اما در این گزارش به بررسی بخشی از آنها پرداخته می‌شود.

پل شیخ(قلیچیان)

در دو کیلومتری سنندج و در مسیر جاده‌ روستاهای باباریز و قلیچیان، پلی بر روی رود قشلاق احداث شده که به پل شیخ (قلیچیان) موسوم است.

ارتفاع پل شیخ از کف رودخانه قشلاق ۶ متر و ۷۰ سانتی‌متر و عرض پل ۵ متر و ۳۰ سانتی‌متر بوده و دارای شش دهانه است که چهار دهانه میانی بزرگ‌تر از دو دهانه کناری هستند.

این پل به وسیله‌ یکی از افراد با نفوذ استان به نام حاج شیخ شکرالله شهبازی  مرمت یافته به همین دلیل به پل شیخ مشهور شده است.

اگر چه تاریخ ساخت دقیق پل مشخص نیست اما با توجه به شکل ظاهری به نظر می‌رسد مربوط به دوران صفویه باشد، البته برخی کارشناسان حدس می‌زنند ساخت آن در دوره‌ قاجار انجام شده است.

نام پل بر تمام منطقه‌ای اطراف آن اطلاق شده و سراسر این قسمت سرسبز و مملو از باغ و زمین‌های کشاورزی است، به گونه‌ای که در حال حاضر به عنوان تفرجگاه اطراف شهر محسوب و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در گذشته هم مردم برای تفریح، ماهیگیری و گاه به منظور شستن فرش به ناحیه کنار پل مراجعه می‌کردند.

پل قشلاق

پل قشلاق با طول ۸۰، عرض ۶ و ارتفاعی ۱۲ متری از سطح رودخانه دارای ۶ دهانه است. بنا به گفته کارشناسان این بنا که شباهت بسیاری به سی و سه پل اصفهان نیز دارد در دوران صفویان ساخته شده است.

این پل بر سر جاده سنندج به همدان و در مجاورت روستای قشلاق قرار دارد که اینک جزو شهرستان سنندج محسوب می‌شود. با وجود اینکه پل قشلاق بر روی رود گاو رود احداث شده اما مردم از دیرباز این بخش از رود را قشلاق نامیده‌اند.

در گذشته علاوه بر تردد، پل به منظور شستن فرش و لباس و همچنین تفریح مورد استفاده قرار می‌گرفت. با احداث جاده‌ جدید سنندج همدان و احداث دو دهنه پل مناسب مسیر جاده‌ قدیمی نیز تغییر کرده و به تردد از روی پل نیازی نیست.

در بدنه‌ پل دو سنگ‌نوشته وجود دارد که متعلق به ۲۰۰ سال قبل بوده و زمان تعمیر و بازسازی پل در سال ۱۲۸۴ هجری قمری را نشان می‌دهد.

پل قجور

طول این پل که دارای چهار دهانه با قوس‌های جناغی است، ۱۰۴ متر و ارتفاع آن ۱۲ متر بوده و در ساخت این پل با عرض ۶ متر و ۵۰ سانتی از سنگ، ملات ساروج و آجر و گچ استفاده شده است.

محل احداث آن در ۵۰ کیلومتری شهرستان بیجار و بر روی رودخانه‌ مشهور قزل اوزن در نزدیکی روستایی به نام فجور است و مسیر ساخت آن در قدیم معبر اصلی جاده بیجار به زنجان بود.

پل صلوات‌آباد

در ۱۵ کیلومتری جاده بیجار تکاب در روستای صلوات‌آباد پلی بر روی رودخانه قزل اوزن احداث شده که طول آن ۱۳۰ و ارتفاع ۱۰ متر به پل صلوات‌آباد مشهور است.

تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست اما از شواهد و قرائن و نوع عناصر به‌کار رفته در پل و همچنین الگوهای معماری به نظر می‌رسد متعلق به دوره صفویه باشد که البته در دوره‌های بعد مرمت شده است.

منطقه‌ اطراف پل صلوات‌آباد با توجه به زیبایی و سرسبزی فوق‌العاده آن و رود پرخروش قزل اوزن در ماه‌های گرم سال به عنوان مکان تفریحی مناسبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پل فرهاد آباد (پل امیر)

این پل که دارای ۸ دهانه و ۸۰ متر طول است در ۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان قروه و در روستای فرهاد آباد قرار گرفته که در مسیر جاده تفریحی بیجار بر روی رودخانه باتیمر احداث شده است.

پل فرهاد آباد که نوع قوس‌های به کار رفته در آن معمولا جناغی می‌باشد توسط  امیر علایی تعمیر شده و به همین دلیل به پل امیر هم شهرت یافته است.

در ایران 28 دریاچه طبیعی و 9 دریاچه‌ كه براثر ساخت سد شكل گرفته وجود دارد ؛ از این میان 10 دریاچه پرطرفدار طبیعی كشور را بشناسید. در ایران 28 دریاچه طبیعی و 9 دریاچه‌ كه براثر ساخت سد شكل گرفته وجود دارد ؛ از این میان 10 دریاچه پرطرفدار طبیعی كشور را بشناسید.

میلیون‌ها سال از زمانی كه كل كره زمین را آب فرا گرفته بود، می‌گذرد و سهم ایران از آن همه آب، داشتن بزرگترین دریاچه جهان و دومین دریاچه شور جهان شد. دریای مازندران، بزرگترین دریاچه جهان كه بین ایران و جمهوری‌های استقلال یافته شوروی مشترك است و آنقدر بزرگ است كه آن را دریا می‌نامند و دریاچه ارومیه كه دومین دریاچه شور جهان است.

امكانات گردشگری در كنار دریاچه‌های ایران، آنها را به جاذبه‌های گردشگری پررونقی تبدیل كرده كه هرچه هواگرم‌تر می‌شود، طرفداران آنها هم بیشتر می‌شود. خیلی از دریاچه‌های ایران آنقدر معروف هستند كه نیازی به معرفی ندارند اما برخی دیگر نیز هستند كه گردشگران كمتری دارند و برخی دیگر نیز خشك شده‌اند و كویرند. به هرحال به هریك از این دریاچه‌ها كه برای گردش و سرگرمی ‌می‌روید حواستان به پاكیزه نگه داشتن دریاچه باشد و از انداختن هرگونه زباله حتی مواد خوراكی كه تغییر رژیم غذایی جانداران دریاچه را سبب می‌شود، خودداری كنید.

موقعیت: استان‌های گلستان، گیلان و مازندران

طول دریای مازندران حدود 1030 تا 1200 کیلومتر و عرض آن بین 196 تا 435 کیلومتر است.این دریا دارای تنوع زیستی متفاوتی است كه مهمترین آن ماهی‌های خاویاری است هرچند كه به دلیل صیدهای غیرمجاز نسل ماهیان خاویاری ‌رو به انقراض است.

130رودخانه به این دریا می‌ریزند که بزرگ‌ترین آنها رود ولگا است که هر سال به طور میانگین 241 کیلومترمربع آب را وارد دریای مازندران می‌کند. دریای مازندران را به نام‌های دریای خزر، وركانه، گرگان و دریای كاسپین نیز می‌شناسند.

خزر نام قومی‌ است كه به همراه دیگر اقوام بیابان‌گرد شمال قفقاز، در زمان ساسانیان، بارها و بارها به سرزمین ایران ‌تاختند و پس از حضور کوتاه مدت خود معمولاً به دست سپاه ساسانی از مرزهای ایران بیرون رانده می‌شدند. در هیچ یک از نوشته‌های مۆلفان شرقی و غربی دوران پیش از اسلام نامی از «خزر» بر دریای شمال ایران دیده نشده‌است. در نوشته‌های مۆلفین اسلامی، این دریا در کنار نام‌های دیگر، خزر هم نامیده شده ‌است.

دریای گرگان یا دریای ورکانه نام این دریاچه بزرگ در عهد هخامنشیان و همچنین اشکانیان است اما كاسپین از نام قوم کاسپی یا کاسی گرفته شده‌ که قبل از آریایی‌ها در کرانه‌های غربی تا جنوب غربی این دریا ساکن بوده‌اند و به تدریج تا کرانه‌های جنوبی آمدند.

دریاچه گهر

موقعیت: استان لرستان

دریاچه گَهَر یک دریاچه کوهستانی در ایران است که در منطقه حفاظت شده اشترانکوه بین بخش زز و ماهروی الیگودرز و دورود قرار دارد و سالانه حدود یكصد هزار نفر از آن دیدن می‌كنند.شما می‌توانید علاوه بر استفاده از آرامش این دریاچه ماهیگیری نیز كنید. این درحالی است كه به دلیل نداشتن راه ماشین‌رو تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دور مانده ‌است.

ساحل این دریاچه به جز در ضلع غربی و شرقی که ساحلی ماسه‌ای دارند برای شنا مناسب هستند اما در سایر نقاط دارای ساحلی صخره‌ای است که برای شنا مناسب نیست. در قسمت پایین دریاچه، جنگلی انبوه وجود دارد که در شرف نابودی است. در قسمت بالای آن نیز جنگلی انبوه وجود دارد که این جنگل هم در معرض خطر نابودی است. با حدود 40 دقیقه پیاده‌روی می‌شود به دریاچه گهر دوم رسید. عمق آن کم است و ماهیان کف دریاچه را با کمی دقت می‌شود به خوبی دید. ماه‌های تیر و مرداد بهترین زمان سفر به این دریاچه ‌است.

دریاچه شورمست

موقعیت: استان مازندران

تورهای گردشگری زیادی به صورت یكروزه و دو روزه علاقه‌مندان را به بازدید از دریاچه شورمست در سوادكوه می‌برند. دریاچه شورمست، تنها دریاچه طبیعی شهرستان سواد‌کوه که وسعت آن 15 هزار متر مربع و حداكثر عمق آن پنج متر است. این دریاچه در 5/5 کیلومتری شهرپل سفید واقع شده ‌است. دریاچه طبیعی شهرستان سوادکوه، در شش کیلومتری غرب شهر پل سفید و در ارتفاعات مشرف به این شهر در مجاورت روستای شورمست واقع شده‌است.

منظره این دریاچه با جنگل اطراف آن که از درختان کهنسال و بلند قامت توسکا پوشیده شده، آن را به یکی از زیباترین اماکن موجود در شهرستان سوادکوه تبدیل ساخته‌است. دریاچه شورمست به دلیل قرار گرفتن در شاهراه تهران - شمال و وجود دو محور جاده آسفالته و راه آهن از موقعیت بسیار مناسبی برخوردار است.

دریاچه مهارلو

موقعیت: استان فارس

نام این دریاچه، برگرفته از نام روستای مهارلو از توابع شهرستان سروستان استان فارس است که در نزدیكی آن قرار گرفته است. وسعت این دریاچه 25 هزار هكتار بوده كه بخش عمده‌ای از این دریاچه بر اثر خشكسالی سال 1387 خشك شده و تنها 600 كیلومتر مربع آن باقی مانده است. مهارلو در غرب دریاچه بختگان كه امروز‌ كاملا خشك شده،‌ قرار گرفته است.

مهم‌ترین گونه پرنده این دریاچه فلامینگو است. از این دریاچه برای تهیه نمک صنایع استان فارس هم استفاده می‌شود. همچنین به دلیل سرازیرشدن فاضلاب آبزیانی كه در آن زندگی می‌كنند در خطر نابودی قرار گرفته‌اند. آب دریاچه مهارلو شور است که توسط سه رودخانه نوبه‌اى خشک، حمزه، سروستان و همچنین روان آب‌هاى کوه‌هاى مجاور تامین می‌شود. حداكثر عمق این دریاچه سه متر است.

دریاچه پریشان

موقعیت: استان فارس

دریاچه فامور یا پریشان یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین دریاچه‌های آب شیرین ایران و خاورمیانه است که در بخش جره و بالاده شهرستان کازرون قرار گرفته است. مساحت این دریاچه 4300 هكتار است كه دور تا دور آن را کوه فراگرفته است.

این دریاچه دارای چهار گونه ماهی بومی به نام‌های ماهی زردک، ماهی سرخه، ماهی پرک و مار ماهی آب شیرین و همچنین چند گونه ماهی وارداتی نظیر ماهی کپور، ماهی فیتوفالک و آمور است که در سال 1368 به دریاچه وارده شده‌اند اما تنها کپور معمولی با شرایط دریاچه سازش پیدا کرد و دوگونه دیگر مشکلات متعددی را به وجود آورده‌اند.

هر سال با آغاز فصل پاییز پرندگان زیادی از سیبری و كشورهای اسکاندیناوی به جمله زیستگاه‌ها و دریاچه‌های استان فارس مانند دریاچه پریشان كوچ می‌كنند و مناظر زیبایی را به وجود می‌آورند .

دریاچه ارومیه

موقعیت: استان آذربایجان غربی

دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دائمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته ‌است.وسعت این دریاچه876 /51 كیلومتر مربع است که حدود سه درصد مساحت کل کشور را دربر می‌گیرد.از نكات جالب درباره‌این جاذبه طبیعی این است كه میزان نمک محلول در آب این دریاچه دو برابر اقیانوس‌ها است و به همین دلیل، هیچ ماهی و نرم‌تنی به جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان در آن زندگی نمی‌کنند، آب آن هیچ‌وقت یخ نمی‌زند و شناگران نیز می‌توانند روی آن شناور بمانند.

دریاچه ارومیه 102 جزیره دارد كه البته برخی از آنها مانند جزیره كاظم داشی این روزها به یك كوه تبدیل شده‌اند.مدتی است كه ‌این دریاچه به دلیل پل میانگذر شهید كلانتری، احداث چاه‌های عمیق بسیار زیاد و غیرقانونی و ساخت سد روی رودخانه‌هایی كه دریاچه را تغذیه می‌كردند در خطر خشكسالی قرار دارد.

دریاچه زریوار

موقعیت: استان كردستان

دریاچه آب شیرین زریوار یكی از مهم‌ترین دریاچه‌های غرب كشور است كه در سه كیلومتری مریوان قرار دارد. مساحت این دریاچه 720 هكتار است كه حداكثر شش متر عمق دارد. وجه‌ تسمیه‌ زریوار و زریبار كه‌ هر دو در منطقه‌ متداول‌ است‌، به‌ واژه‌ «زری» كه‌ در زبان‌ كردی‌ به‌ معنی‌ دریاچه‌ است‌، باز می‌گردد. پسوند «دار» و «بار» پسوند تشبیهی‌ و زریبار یا زریوار به‌ معنی‌ دریاچه‌وار است‌.

درباره‌ این‌ دریاچه‌ افسانه‌های‌ متعددی‌ وجود دارد كه‌ مشهورترین‌ آنها حکایت از وجود شهری‌ مدفون‌ در زیر آب‌های‌ دریاچه‌ دارد‌. در این دریاچه ماهی‌هایی چون سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی و عروس ماهی و همین طور 31 گونه پرنده بومی‌و مهاجر زندگی می‌كند. اگر به دریاچه زریوار سفر كردید، ماهی كباب‌هایی كه كنار این دریاچه پخته می‌شوند و قایقرانی روی آن به طور حتم خاطرات خوبی برای‌تان می‌سازند.

دریاچه اوان

موقعیت: استان قزوین

اگر روزی خواستید قلعه الموت را ببینید دریاچه اوان را از یاد نبرید. این دریاچه که بیش از 70 هزار متر مربع مساحت دارد، در ارتفاع هزار و 800 متری از سطح دریا واقع شده‌ و تنها از آب چشمه‌های زیرزمینی موجود در بستر دریاچه تغذیه و تنها بخش ناچیزی از آن هنگام بارندگی تامین می‌شود اما به صورت سطحی و کم. غلیان دائمی ‌آن باعث صافی و زلالی آب دریاچه شده‌است.

عمیق‌ترین بخش اوان به 5/7 متر می‌رسد که در جنوب شرقی آن واقع شده ‌است البته برخی از مسئولان عمق دریاچه را بین یک تا 20 متر تخمین زده‌اند. از سرریز آب دریاچه نیز رود کوچکی تشکیل می‌شود که آب آن مورد استفاده کشاورزان روستاهای کوشک و آیین است.

در تابستان این دریاچه محل ماهی‌گیری، آب‌تنی و قایقرانی و در پاییز، مأمن پرندگان مهاجر مانند قو، غاز، مرغابی و در زمستان با توجه به برودت هوا و یخ زدن سطح آن قابل اسکی‌سواری است.

دریاچه حوض سلطان

اغلب تورهای گردشگری كه برای دیدن كاشان و یا زیارت حضرت معصومه (س) به قم می‌روند،‌ سری هم به دریاچه آب شور حوض سلطان می‌زنند. دریاچه نمک حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال قم و به مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع ‌است‌. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است.

درمواقع بارندگی و ذوب برف‌های ارتفاعات اطراف، چون بر میزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد و در غیر از این ایام، وسعت آن کم می‌شود. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است. این دریاچه از دو چاله جدا از هم تشکیل شده‌است.

چاله غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره‌است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می‌شوند که از اراضی شوره‌زار ونمکی اطراف عبور می‌کنند. حوض سلطان در سال 1883 میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران- قم تشکیل شد.

دریاچه ولشت

موقعیت: استان مازندران

دریاچه کوهستانی ولشت در کیلومتر 25 جاده چالوس- کرج، شهر مرزن‌آباد واقع شده ، دریاچه ولشت یکی از 10 دریاچه آب شیرین کشور است که در این منطقه واقع شده و محیط زیست مناسبی را برای پرندگان و آبزیان فراهم كرده است. گونه‌های گیاهی و جانوری کلاردشت نیز از دیگر ویژگی‌های آن هستند.

این دریاچه در ارتفاع یک هزار متری از سطح دریای خزر قرار دارد. مسیر دسترسی به آن از شهر چالوس و از طریق کندوان و محور ارتباطی چالوس به تهران آغاز و پس از طی 23 کیلومتر و بعد از پل کجور و گذر از سربالایی‌ها و پیچ‌های جنگل تا کنار دریاچه ادامه می‌یابد.

حضور گردشگران بدون نظارت طی سال‌های گذشته طبیعت این منطقه آسیب‌پذیر و اکوسیستم طبیعی آن را دگرگون کرده است.از جمله ورود آلاینده‌های محیطی، حیات انواع آبزیان چون ماهی سفید، اردک ماهی، شاه کولی و حتی جلبک‌ها و پلانگتون‌ها را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

علاوه بر موقعیت استراتژیک منطقه قزوین، موانع طبیعی مانند کوه‌های سر به فلک کشیده و دره‌های ژرف بمه ساله گردشگران بسیاری از خارج و داخل کشور را به این منطقه می‌کشاند.

با دیدار از سرزمین قلعه‌ها می‌توان هزاران سال تاریخ را ورق زد که مقاومت و پایداری حماسی ایمان در مقابل سلاح و خاطره نبردهای سرنوشت‌ساز یاران حسن را در برابر محاصره‌های سنگین و چندین ماهه سلجوقیان نمایان می‌کند.

اگرچه اکنون از آن همه شکوه و قدرت افسانه‌ای آثار فراوانی باقی نمانده، اما همین مقدار موجود ما را با تاریخ پرفراز و نشیب کشورمان پیوند می‌دهد و دریچه‌های آشنایی را بر روی پیشینه پرافتخارمان می‌گشاید.

قلعه الموت

در شمال‌شرقی آبادی گازرخان و بر بلندای کوهی از سنگ یکپارچه با ارتفاع دو هزار و 100 متر از سطح دریا که به پرتگاه‌های مخوفی منتهی می‌شود، قلعه‌ای پرشکوه قرار دارد که به گفته حمدالله مستوفی نخست در سال 226 هجری به دست داعی الی‌الحق حسن‌بن زید‌الباقری بنا شده است، در شب چهارشنبه ششم رجب سال 483 قمری به تصرف حسن صباح درآمده و اکنون آن را به نام قلعه الموت یا قلعه حسن می‌خوانند.

تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال‌شرقی - چند متر پایین‌تر از برج شرقی دژ - واقع شده که کوه هودکان با فاصله‌ای نسبتا زیاد بر آن مشرف است.

در این محل تونلی در تخته سنگ بریده شده که دارای شش متر طول، دو متر عرض و دو متر ارتفاع است.

پس از عبور از این گذرگاه، آثار باقیمانده برج جنوبی قلعه و دیواره جنوب‌غربی آن که روی شیب تند تخته سنگ ساخته شده، آشکار می‌شود.

در دامنه جنوبی کوه قلعه، خندقی به طول تقریبی 50 متر و عرض دو متر کنده و آن را از آبی که داخل قلعه می‌آمده پر می‌کرده‌اند تا هیچ راه نفوذی از آن جبهه متصور نباشد.

بر روی دامنه‌های تند دیگر صخره نیز هر جا که بیم بالا رفتن مهاجمان می‌رفته خندق‌هایی کنده و دیواره بالایی آنها را مورب ساخته‌اند تا هیچ راه عبوری از این دیوارها وجود نداشته باشد.

همچنین در هر نقطه که شیاری وجود داشته با ساختن  دیواره‌هایی سنگی یا آجری راه ورود را مسدود کرده‌اند.

با عبور از پای دیوار شرقی قلعه که حدود 10 متر و به ارتفاع پنج متر است به بخش اصلی دژ می‌رسیم که تختگاه حسن صباح در طول اقامت سی و پنج ساله وی در الموت بوده است و در بالای آن بقایای چند اطاق که سقفشان فرو ریخته به چشم می‌خورد.

این قلعه پس از تسلیم رکن‌الدین خورشاه در شوال 654 ه.ق به دستور هلاکو به آتش کشیده و ویران شد و از آن پس به عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت.

یکی از شگفتی‌های قلعه حسن، سیستم پیچیده آبرسانی با تنبوشه‌هایی به قطر 10 سانتی متر است که از چشمه «کلدر» آب را به دژ رسانده و در حوض‌های سنگی ذخیره می‌کرده‌اند.

در جنوب غربی این قسمت از قلعه - در میان شیب بسیار تندی که به پرتگاه‌های عمیق می‌رسد - حوضی در دل سنگ به ابعاد تقریبی 5×8 متر کنده‌اند که هیچ‌گاه از آب خالی نشده است.

قلعه لمبسر

بزرگ‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه اسماعیلیان در ایران در سه کیلو‌متری شمال‌شرقی شهر رازمیان که مرکز بخش رودبار شهرستان است، قرار دارد که دره‌های عمیق نینه‌رود و لمّه دسترسی به آن را از شرق و غرب غیرممکن ساخته‌اند و تنها از دو دروازه شمالی و جنوبی می‌توان به دژ وارد شد.

شیب کوه که از شمال به جنوب کشیده شده و اختلاف دو سطح آن به 150 متر می‌رسد حدود 480 متر طول دارد و پهنای قلعه بیش از 190 متر است.

تاریخ بنای اصلی قلعه را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند و پس از تصرف آن در شب چهارشنبه بیستم ذی‌القعده سال 489 هجری توسط کیا بزرگ امید بازسازی شده و توسعه یافته است.

دیواره های عظیم دو لایه با ارتفاعی افزون بر 10 متر از سنگ‌های بسیار بزرگ، ساختمان اصلی در بخش شمالی دژ با دیوارهایی به قطر یک متر و 20 سانتی متر از سنگ تراشیده، مخازن عظیم و شگفت‌آور آب و غلاّت در جنوب و جنوب‌شرقی قلعه، چند برج و سیستم آبرسانی که هر بیننده‌ای را به حیرت وا می‌دارد از آثار به جای مانده در دژ لمبسر است.

قلعه شیر کوه

این قلعه که بیدلان نیز خوانده می‌شود در نزدیکی روستای باغدشت و بر فراز قله‌ای که هزار و 851 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، واقع شده است.

باید این دژ را از استراتژیک‌ترین قلاع دفاعی اسماعیلیان برشمرد، زیرا در محل تقاطع طالقان‌رود و الموت‌رود قرار گرفته و به خاطر تسلطش بر سراسر منطقه، گلوگاه مهمی برای رویارویی با مهاجمانی است که به دره گام می‌گذارند.

راه دسترسی به دژ بیدلان بسیار دشوار است و به دره‌هایی با عمق بیش از 600 متر منتهی می‌شود که با دیواره‌های بلند و برج‌های مستحکم تسخیرناپذیر است.

وجود هشت مخزن بزرگ آب که با عرض تقریبی 75/1 و طول شش تا 16 متری در دل سنگ کنده شده‌اند از عزم جدی قلعه‌نشینان برای پایداری در محاصره‌های طولانی حکایت دارد.

ویژگی منحصر به فرد دژ شیرکوه قلعه‌ای ایذایی است که در 5/3 کیلومتری غرب آن قرار دارد و برجک نامیده می‌شود و برای اشراف کامل به عبور کنندگان از تنگه طالقان ساخته شده است که با تعبیه دریچه‌ای در پایین آن بر سر مهاجمان سنگ و نفت شعله‌ور فرو می‌ریخته‌اند.

غیر از بقایای دیواره‌ها، برج‌ها، گذرگاه سرپوشیده و سنگرهای نگهبانی کنده شده در دل تخته سنگ‌ها تنوری سنگی به ارتفاع 60/1 و قطر 75/1 متر را باید از آثار دژ شیرکوه نام برد.

قز قلعه

در 20 کیلومتری شهرستان تاکستان و در کنار روستای آبکلو بر فراز کوه سنگی یگانه‌ای، بقایای دژ عظیم و شکوهمند قز قلعه قرار دارد که از کیلومترها دورتر قابل مشاهده است.

این قلعه از سه طرف به پرتگاه‌های عمیق منتهی می‌شود و تنها راه ورود به آن از سوی جنوب است. دیواره بلندی که با سنگ لاشه و ملاط برآمده و ضخامت آن بیش از 60/3 متر است که از استحکام و پایداری این دژ دفاعی حکایت دارد.

چشم‌انداز وسیع و اشراف بر تمام دشت گسترده قزوین، ترکیب شگفت‌آور سنگ لاشه با آجر، فرو رفتگی‌ها و برجستگی‌های موزون در سطح دیواره قلعه، تزیینات بسیار زیبای مقرنس و طرح‌های دیگر از جمله ویژگی‌های قز قلعه به شمار می‌روند که از دوره ساسانی پا برجا مانده‌اند.

دژ شمیران

قلعه شمیران در کنار دریاچه سپیدرود بر بالای تپه‌ای مرتفع و سنگی که رود قزل‌اوزن از جنوب آن می‌گذرد قرار دارد. پیشینه بنای آن را به دوران قبل از اسلام نسبت می‌دهند و در طول سال‌های سده چهارم هجری تختگاه کنگریان (آل مسافر) بوده است.

از گزارش جهانگردانی همچون ابودلف (331 ه.ق) و ناصر خسرو (438 ه.ق) عظمت و شکوه بی‌نظیر این دژ تاریخی آشکار می‌شود: «سکونت صنعتگران و هنرمندان ممتاز در آن، سه دیوار بلند و تو در تو در گرداگرد قلعه، کانال‌های آب‌رسانی، برج‌های مستحکم، گستردگی بسیار و موقعیت ممتاز دفاعی‌اش چشمگیر تلقی شده است».

دژ شمیران نزدیک به دو قرن جزو قلعه‌های اسماعیلیان بوده و پس از هجوم هلاکو تا پایان دوره صفوی نیز در کشمکش‌های سیاسی اهمیتی بسزا داشته است.

طرح کلی بنای قلعه به شکل مستطیل و ارتفاع برج‌ها و دیوار نزدیک به 15 متر است که تمامی آن را با کمک سنگ‌های لاشه و ملاط گچ به ضخامت هشت پا ساخته‌اند و در فاصله‌های یک متری کلافی چوبی در دل دیوار به کار برده‌اند که علاوه بر استحکام و همبستگی اجزا، نظمی منطقی به بنا بخشیده و از دور به صورت یک رج سنگ خودنمایی می‌کند.

در دیوار شمالی قلعه دو برج شکوهمند وجود دارد که در قسمت بالا دارای پنجره‌های بلند مستطیل شکلی با قوس تیزه‌دار هستند که بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آنها استفاده می‌شده است.

طرز ساختمان دیواره غربی قلعه با جانب شرقی تفاوت دارد و به جای برج‌های مدور، دیواری صاف بر آورده‌اند که نمای خارجی ساختمان‌های این بخش قلعه به شمار می‌رود و به تمامی از ملاط گچ پوشش یافته و به خوبی حفظ شده است.

قسمت جنوبی دژ نیز دیواری صاف دارد که به خاطر رود قزل‌اوزن از امنیت بیشتری برخوردار بوده و نیازی به استحکامات دفاعی بیشتر احساس نمی‌شده است.

میمون قلعه

در جنوب شهر قزوین قلعه‌ای در دو طبقه با دهلیزهای عمود بر هم و اتاق‌های جانبی وجود دارد که گنبد میانیش فرو ریخته و بقایایی از هشت برج آن باقی است.

عده‌ای آن را مهمان قلعه خوانده و گروهی به میمون‌بن عون کاتب (سردار موسی الهادی عباسی) در قرن دوم نسبت می‌دهند.

این قلعه بنایی است مربع شکل به ابعاد تقریبی 70*70 متر که از خشت‌های 30*30 سانتیمتر با ملاط شفته ساخته شده است.

طبقه زیرین میمون قلعه از شرق تپه با سه تونل به غرب تپه منتهی می‌شود و یک تونل شمالی - جنوبی این تونل‌ها را به هم متصل می‌کند.

برخی از سفالینه‌های به دست آمده در قلعه نشان از کاربرد آن تا دوره آل بویه دارد.